«Όταν μιλάμε για την κλιματική αλλαγή και τους καύσωνες, οι περισσότεροι σκέφτονται χώρες όπως η Ινδία, η Ιταλία ή οι ΗΠΑ», λέει η Dr Sarah Kew, ερευνήτρια στο Βασιλικό Μετεωρολογικό Ινστιτούτο της Ολλανδίας. «Όμως, όπως αποδεικνύει και η νέα μελέτη του World Weather Attribution (WWA), ακόμη και οι ψυχρότερες χώρες του κόσμου βιώνουν πλέον πρωτοφανείς θερμοκρασίες».
Σύμφωνα με τους ερευνητές της WWA, ο ιστορικός καύσωνας που «χτύπησε» Ισλανδία και Γροιλανδία τον προηγούμενο μήνα ήταν περίπου 3°C θερμότερος εξαιτίας της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής.
Στις 15 Μαΐου, ο μετεωρολογικός σταθμός στο αεροδρόμιο Egilsstaðir της Ισλανδίας κατέγραψε 26,6°C, νέο εθνικό ρεκόρ για τον μήνα. Μόλις λίγες ημέρες αργότερα, στις 19 Μαΐου, ο σταθμός Ittoqqortoormiit στην ανατολική Γροιλανδία κατέγραψε 14,3°C, έναντι μέσου όρου 0,8°C για την εποχή, σύμφωνα με όσα μεταδίδει το Euronews.
«Σε κάποιους ίσως να μην ακούγεται σοβαρό το +3°C, αλλά συνέβαλε σε τεράστιες απώλειες πάγου στη Γροιλανδία», τονίζει η Dr Kew, μία από τους 18 επιστήμονες που συμμετείχαν στη νέα μελέτη του WWA.
Η ανάλυση από το National Snow and Ice Data Center (ΗΠΑ) δείχνει ότι η θερμότητα από 15 έως 21 Μαΐου προκάλεσε περίπου 17 φορές μεγαλύτερη τήξη του παγοκαλύμματος της Γροιλανδίας σε σχέση με τον μέσο όρο.
«Στην Αρκτική, οι τοπικές κοινότητες έχουν διαμορφώσει τη ζωή τους με βάση καιρικά μοτίβα που ήταν σταθερά επί αιώνες», εξηγεί η Maja Vahlberg, Τεχνική Σύμβουλος στο Κλιματικό Κέντρο του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου.
Όμως, τέτοιες ασυνήθιστες θερμοκρασίες αποτελούν νέους κινδύνους για περιοχές όπως η Γροιλανδία και η Ισλανδία, οι οποίες θερμαίνονται πολύ ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο.
Το φαινόμενο αυτό, γνωστό ως Αρκτική ενίσχυση (Arctic Amplification), οφείλεται κυρίως στο λιώσιμο των πάγων στη θάλασσα. Καθώς ο λευκός πάγος αντικαθίσταται από σκοτεινά νερά, η ηλιακή ακτινοβολία απορροφάται αντί να αντανακλάται, οδηγώντας σε περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας.
«Οι Ινουίτικες κοινότητες βλέπουν τις παραδοσιακές τους δραστηριότητες να απειλούνται, ενώ οι ευάλωτοι κάτοικοι της Ισλανδίας με προβλήματα υγείας κινδυνεύουν περισσότερο από τη ζέστη», συνεχίζει η Vahlberg.
Παρότι η Ισλανδία έχει χαμηλούς δείκτες θανάτων από θερμότητα σε σύγκριση με τη Νότια Ευρώπη, ο καύσωνας πιθανόν επιβάρυνε άτομα με χρόνια νοσήματα, πριν προλάβουν να προσαρμοστούν.
Προειδοποιήσεις για ηλιακά εγκαύματα και «λιωμένους» δρόμους στην Ισλανδία καταδεικνύουν πόσο ευάλωτες είναι οι ψυχρές χώρες σε νέους κινδύνους από την κλιματική κρίση.
Στη Γροιλανδία, 90% του πληθυσμού είναι Ινουίτες, οι οποίοι βασίζονται στη θαλάσσια παγοκάλυψη για τις μετακινήσεις. Όμως ο πάγος γίνεται όλο και πιο ασταθής, αποκόπτοντάς τους από παραδοσιακές περιοχές κυνηγιού. Επιπλέον, η ραγδαία μείωση των σκύλων έλκηθρου, που χρησιμοποιούνταν εδώ και χιλιετίες, αποτελεί άλλο ένα πλήγμα για τον πολιτισμό τους.
Μπορεί ένας Αρκτικός καύσωνας να φαίνεται ως σπάνιο φαινόμενο, αλλά τέτοια ακραία γεγονότα πληθαίνουν.
«Τα τελευταία χρόνια, παρατηρούμε στην Ισλανδία ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως καταρρακτώδεις βροχές διάρκειας και ποσότητας που ξεπερνούν κάθε προηγούμενο», λέει η Dr Halldór Björnsson, επικεφαλής της Κλιματικής Ομάδας στο Μετεωρολογικό Γραφείο Ισλανδίας. «Με λίγα λόγια, οι παλιές στατιστικές δεν ισχύουν πια».
Η καταιγιστική ζέστη του Μαΐου έσπασε ρεκόρ ακόμη και σε σταθμούς με δεδομένα άνω των 100 ετών — όπως στη Stykkisholmur, με αρχείο 174 ετών. Το 94% των μετεωρολογικών σταθμών κατέγραψε νέα ρεκόρ θερμοκρασίας.
«Αυτό που βλέπουμε δεν είναι απλώς μεμονωμένο γεγονός, αλλά μεταβολή στις ίδιες τις κλιματικές στατιστικές», τονίζει.
Εάν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου συνεχιστούν με τους τρέχοντες ρυθμούς και η παγκόσμια θερμοκρασία φτάσει τους 2,6°C έως το 2100, οι καύσωνες στην Ισλανδία προβλέπεται να γίνουν τουλάχιστον 2°C πιο έντονοι.
Για τη Γροιλανδία, οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα από μετεωρολογικό σταθμό στην ανατολική χώρα και διαπίστωσαν ότι η θερμότερη ημέρα του Μαΐου ήταν σχεδόν 4°C πιο ζεστή σε σχέση με το προ-βιομηχανικό κλίμα. Αν και η ανάλυση αυτή δεν περιελάμβανε κλιματικά μοντέλα, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι σχεδόν όλη αυτή η αύξηση οφείλεται στην κλιματική αλλαγή.
«Ό,τι συμβαίνει στην Αρκτική δεν μένει στην Αρκτική», προειδοποιεί η Dr Friederike Otto, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κλιματικής Επιστήμης στο Imperial College London.
«Η πρωτοφανής αυτή ζέστη επιτάχυνε το λιώσιμο των πάγων και συνέβαλε στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας, απειλώντας με αφανισμό κοινότητες μικρών νησιών, όπως το Βανουάτου, το Κιριμπάτι και το Τουβαλού, αλλά και αυτόχθονες πληθυσμούς όπως οι Ινουίτες».
Η Γροιλανδία χάνει κατά μέσο όρο 43 δισ. τόνους πάγου ετησίως, και αυξανόμενες ενδείξεις δείχνουν ότι με τη συνέχιση της υπερθέρμανσης θα ξεπεραστεί το σημείο χωρίς επιστροφή, όπου η τήξη των πάγων δεν θα μπορεί να σταματήσει.
Πρόσφατες μελέτες προειδοποιούν ότι ακόμη και άνοδος 1,5°C θα μπορούσε να προκαλέσει απώλεια παγοκαλυμμάτων στη Γροιλανδία και την Ανταρκτική, οδηγώντας σε πολλαπλά μέτρα ανόδου της στάθμης της θάλασσας και θέτοντας σε κίνδυνο την ύπαρξη ολόκληρων νησιωτικών κρατών.
Ένα ακόμη κλιματικό όριο (tipping point) αφορά την Ευρώπη: το λιώσιμο των πάγων της Γροιλανδίας επιβραδύνει το Atlantic Meridional Overturning Circulation (AMOC), το μεγάλο ωκεάνιο ρεύμα που ρυθμίζει το παγκόσμιο κλίμα. Η κατάρρευσή του θα μπορούσε να οδηγήσει σε δραματικές αλλαγές στον καιρό παγκοσμίως και ακόμη και σε ψύξη της Ευρώπης.
«Ξέρουμε ακριβώς τι προκαλεί αυτή την υπερθέρμανση και το λιώσιμο: η καύση πετρελαίου, φυσικού αερίου και άνθρακα», λέει η Dr Otto. «Η καλή είδηση είναι ότι μπορούμε να αποτρέψουμε την επιδείνωση των ακραίων θερμοκρασιών, αλλά αυτό σημαίνει απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα.
Δεν χρειάζεται μαγεία — έχουμε τη γνώση και την τεχνολογία. Αυτό που χρειάζεται είναι να αναγνωρίσουμε ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα ανήκουν σε όλους, όχι μόνο στους πλούσιους και ισχυρούς.»
