Με μια νυχτερινή τροπολογία που κατατέθηκε σε νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης, η κυβέρνηση επιχειρεί να ξεμπλοκάρει τη στασιμότητα στον κατασκευαστικό κλάδο που προκλήθηκε μετά την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) τον περασμένο Δεκέμβριο. Η απόφαση έκρινε αντισυνταγματική την οριζόντια εφαρμογή των πολεοδομικών κινήτρων του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ), με αποτέλεσμα να τεθούν υπό αμφισβήτηση ή και να ακυρωθούν πολλές οικοδομικές άδειες.
Η τροπολογία εισάγει τον θεσμό του «περιβαλλοντικού ισοδυνάμου», ως μέσο διάσωσης έργων που έχουν ήδη ξεκινήσει ή είχαν προγραμματιστεί με τα μπόνους του ΝΟΚ. Προβλέπει την πληρωμή τέλους στον οικείο δήμο και την ανάληψη περιβαλλοντικών αντισταθμιστικών μέτρων ώστε να συνεχιστούν ακόμα και οικοδομές που έχουν ακυρωθεί ή προσβληθεί δικαστικά, προσπερνώντας ουσιαστικά την απόφαση του ΣτΕ, κάτι που έχει ήδη προκαλέσει πολιτικές αντιδράσεις.
Το μέτρο αφορά άδειες που:
Στις περιπτώσεις όπου έχει ολοκληρωθεί ο φέρων οργανισμός ενός κτιρίου, το έργο μπορεί να συνεχιστεί άμεσα με τα μπόνους του ΝΟΚ, υπό τον όρο ότι θα καταβληθεί το σχετικό τέλος και θα εκκινήσει η εκπόνηση Ειδικού Σχεδίου Περιβαλλοντικής Ισοδύναμης Αναβάθμισης Πόλεων (Ε.Σ.Π.Ι.Α.Π.).
Όταν η οικοδομή βρίσκεται σε αρχικό στάδιο ή δεν έχει ξεκινήσει, απαιτείται επιπλέον έγκριση από τα συμβούλια ΚΕΣΥΠΟΘΑ και ΚΕΣΑ. Το περιβαλλοντικό ισοδύναμο περιλαμβάνει τόσο την καταβολή τέλους σε ειδικό λογαριασμό υπέρ του δήμου, όσο και την υλοποίηση έργων όπως απαλλοτριώσεις για κοινόχρηστους χώρους, αναπλάσεις, κατεδαφίσεις αυθαιρέτων, αποκατάσταση διατηρητέων και οριοθετήσεις ρεμάτων.
Τα έργα αυτά θα καθορίζονται ανά δημοτική ενότητα – ή σε επίπεδο δήμου για Αθήνα και Θεσσαλονίκη – και πρέπει να υλοποιούνται εντός δύο ετών.
Οι προβλέψεις της τροπολογίας
Σύμφωνα με την τροπολογία, θωρακίζονται οι οικοδομικές άδειες που αποδεδειγμένα είχαν ξεκινήσει εργασίες μέχρι τις 11 Δεκεμβρίου 2024. Όσες δεν είχαν εκκινήσει, αναθεωρούνται υποχρεωτικά και χωρίς κόστος, δηλαδή χωρίς την καταβολή φόρων, παραβόλων, εισφορών ή κρατήσεων.
Εντύπωση προκαλεί η πρόβλεψη ότι ακόμη και άδειες που είχαν ήδη ξεκινήσει μπορούν να αναθεωρηθούν με τις ίδιες απαλλαγές, ενώ διατηρούνται τα κίνητρα που είχαν εφαρμοστεί έως την ημερομηνία της αναθεώρησης.
Παράλληλα, αναστέλλεται η επιβολή κυρώσεων για άδειες που έχουν ακυρωθεί ή προσβληθεί, όπως πρόστιμα και απαγορεύσεις μεταβίβασης, μέχρι να εκδοθεί το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα που θα καθορίζει τη διαδικασία.
Τα κίνητρα του ΝΟΚ που κρίθηκαν αντισυνταγματικά καταργούνται και προβλέπεται η ενσωμάτωσή τους με τεκμηριωμένο τρόπο στους Τοπικούς και Ειδικούς Πολεοδομικούς Σχεδιασμούς μέσω «ζωνών κινήτρων». Οι ζώνες αυτές θα λαμβάνουν υπόψη τη φέρουσα ικανότητα, την πυκνότητα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τη φυσιογνωμία κάθε οικισμού.
Στο πλαίσιο αυτό, θα υπάρξει διαβούλευση με τους οικείους δήμους, οι οποίοι έχουν γνωμοδοτικό χαρακτήρα, κάτι που έχει προκαλέσει ανησυχία στον κατασκευαστικό κλάδο για το κατά πόσο θα γίνουν αποδεκτές τέτοιες προτάσεις σε τοπικό επίπεδο.
Πλήρης προστασία των μεγάλων επενδύσεων
Ειδική πρόβλεψη υπάρχει για τις μεγάλες στρατηγικές επενδύσεις, που εντάσσονται σε καθεστώτα ΕΣΧΑΣΕ (Στρατηγικές Επενδύσεις), ΕΣΧΑΔΑ (Ανάπτυξη Δημόσιων Ακινήτων), Τροποποιήσεις Ρυμοτομικών Σχεδίων και Σχέδια Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι κατασκευές συνεχίζουν χωρίς περιορισμούς, με πλήρη εφαρμογή των κινήτρων του ΝΟΚ.
Η κυβέρνηση αιτιολογεί την εξαίρεση με βάση λόγους δημοσίου συμφέροντος, επικαλούμενη την ανάγκη διασφάλισης της χρηματοδοτικής αξιοπιστίας της χώρας, την αποτροπή απώλειας ευρωπαϊκών πόρων και την ολοκλήρωση έργων δημοσίου χαρακτήρα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιων επενδύσεων αποτελεί η επένδυση στο Ελληνικό, που εξαιρείται από το νέο καθεστώς.
Εκκρεμότητες και αντιδράσεις
Για την πλήρη εφαρμογή του νέου πλαισίου, απαιτείται η έκδοση δύο Προεδρικών Διαταγμάτων και σειρά υπουργικών αποφάσεων που θα εξειδικεύουν το ύψος του περιβαλλοντικού τέλους, τη διαδικασία του Ε.Σ.Π.Ι.Α.Π. και τα κριτήρια τεκμηρίωσης της εκκίνησης των εργασιών.
Η τροπολογία, πάντως, έχει προκαλέσει σφοδρές αντιδράσεις από την αντιπολίτευση. Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ, Δημήτρης Μάντζος, κατηγόρησε την κυβέρνηση για προχειρότητα, κοινωνική αδικία, επιλεκτική εύνοια προς μεγάλους επενδυτές και άνιση μεταχείριση εις βάρος μικροϊδιοκτητών.
Ο Υπουργός Περιβάλλοντος, Σταύρος Παπασταύρου, απάντησε ότι το Υπουργείο έχει ήδη ολοκληρώσει ηλεκτρονική διαβούλευση με 840 σχόλια και πως ο στόχος της ρύθμισης είναι η άρση της αβεβαιότητας και η θεσμική επανεκκίνηση της οικοδομικής δραστηριότητας με σαφείς κανόνες.
Όπως τόνισε, «το χειρότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να έχουμε πολεοδομική αφασία. Νομίζω ότι με τη συγκεκριμένη ρύθμιση αίρεται μία αβεβαιότητα που είχε δημιουργηθεί τους προηγούμενους μήνες».
