Σε ανοιχτή σύγκρουση οδηγείται η υπόθεση του λόφου Παπούρα στην Πεδιάδα Ηρακλείου, μετά την απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ), το οποίο, κατά τη μεταμεσονύκτια συνεδρίαση της 9ης προς 10η Ιουλίου 2025, γνωμοδότησε κατά πλειοψηφία υπέρ της εγκατάστασης των ραντάρ, πύργων ελέγχου και συνοδών υποδομών του Νέου Διεθνούς Αερολιμένα Ηρακλείου στον αρχαιολογικό χώρο.
Η απόφαση αυτή έχει προκαλέσει αντιδράσεις από αρχαιολόγους, τοπικούς φορείς, μηχανικούς, καθώς και από τον Δήμο Μινώα Πεδιάδας, ο οποίος δηλώνει αποφασισμένος να εξαντλήσει όλα τα ένδικα και θεσμικά μέσα προσφεύγοντας στη δικαιοσύνη για την ανατροπή της.
Το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, πάντως, υπεραμύνεται της απόφασης του ΚΑΣ, με τον υφυπουργό Υποδομών, Νίκο Ταχιάο να απαντά χθες στη Βουλή στο πλαίσιο του κοινοβουλευτικού ελέγχου ότι έχουν ήδη διερευνηθεί 200 εναλλακτικές θέσεις υπογραμμίζοντας τον κίνδυνο να τιναχτεί στον αέρα το χρονοδιάγραμμα του έργου και να εξαναγκαστεί το Δημόσιο σε τεράστιες αποζημιώσεις προς το ανάδοχο σχήμα.
«Ο χώρος για την τοποθέτηση του ραντάρ στον υπό κατασκευή Νέο Αερολιμένα Ηρακλείου, στο Καστέλι, επιλέχθηκε μετά από πλήρεις μελέτες και εξυπηρετεί πρωτίστως την ασφάλεια της αεροπλοΐας», επεσήμανε μεταξύ άλλων ο κ. Ταχιάος προσθέτοντας ότι έγινε η βέλτιστη επιλογή χώρου παρά το γεγονός ότι γύρω από το θέμα αυτό έχει αναπτυχθεί μεγάλη παραφιλολογία: «Όλες αυτές οι συζητήσεις καταλήγουν, στη μεγάλη καθυστέρηση ενός έργου, στο να τορπιλιστεί ένα έργο, στο να υπάρξουν πολύ σημαντικές οικονομικές υποχρεώσεις του Ελληνικού Δημοσίου έναντι αυτών που εκτελούν το έργο».
Σε δική της γραπτή απάντηση σε άλλη κοινοβουλευτική ερώτηση η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη είχε επισημάνει ότι «το ΚΑΣ γνωμοδότησε λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη ολοκληρωμένης προστασίας του μνημείου, παράλληλα με την ασφάλεια των πτήσεων και την προστασίας, κατά τα διεθνή και ευρωπαϊκά πρότυπα αεροναυτιλίας, επισκεπτών και εργαζομένων». Προσέθετε μάλιστα ότι «το μόνο έγκλημα που διαπράττεται είναι η διαρκής προβολή ιδεοληψιών και μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων, οι οποίες λειτουργούν τοξικά για την κοινωνία».
Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση, η προμελέτη και η προστασία, η συντήρηση και η ανάδειξη των αρχαίων καταλοίπων έγινε δεκτή υπό όρους μεταξύ των οποίων:
Αντιδράσεις για την προστασία της μινωικής κατασκευής
Να σημειωθεί ότι η ανασκαφή στον λόφο Παπούρα αποκάλυψε σπάνια κυκλική μινωική κατασκευή διαμέτρου 48-50 μέτρων, με λιθόκτιστους δακτυλίους σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα και εσωτερική διάταξη λαβυρινθώδους χαρακτήρα. Πρόκειται για ένα αρχιτεκτόνημα που μαρτυρά υψηλή γνώση της δομικής τέχνης, ξεπερνώντας τα έως τώρα γνωστά δεδομένα της Κρήτης της 3ης χιλιετίας π.Χ. Η τοποθεσία του, στην κορυφή του λόφου, προσφέρει οπτικό έλεγχο σε ολόκληρη την Πεδιάδα, τα Λασιθιώτικα όρη, τον Γιούχτα και τον Κόφινα.
Στην περιοχή έχουν εντοπιστεί επίσης αρχαίο μονοπάτι, μινωικά κτηριακά κατάλοιπα και λατρευτικό σπήλαιο. Η χρήση του μνημείου χρονολογείται από την προανακτορική έως την παλαιοανακτορική περίοδο (3200–1800 π.Χ.), ενώ σημειώνεται και επανάχρηση τον 7ο αιώνα π.Χ.
Το εύρημα, σύμφωνα με παρεμβαίνοντες αρχαιολόγους, αποτελεί πιθανό τελετουργικό και κοινωνικοθρησκευτικό κέντρο και αναμφίβολα αποτυπώνει πρωτόγνωρη μορφή κοινοτικής μνημειακής αρχιτεκτονικής στον αιγαιακό χώρο.
Για τους λόγους αυτούς είχαν αποστείλει επιστολή – παρέμβαση που κατατέθηκε πριν από τη συνεδρίαση του ΚΑΣ, 257 επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, με την οποία προειδοποιούσαν ότι η εγκατάσταση των ραντάρ στον λόφο συνεπάγεται κατ’ ουσία την «καταστροφή» του αρχαιολογικού χώρου και παραβίαση του αρχαιολογικού νόμου 4858/2021 και των διεθνών υποχρεώσεων της χώρας για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Ζητούσαν επίσης την άμεση απομάκρυνση των υποδομών από τον λόφο, τη θεσμική θωράκιση του μνημείου και την οριστική διακοπή κάθε παρέμβασης που θα προκαλέσει άμεση ή έμμεση βλάβη.
Από την πλευρά της, η Μόνιμη Επιτροπή Μεταφορών του ΤΕΕ/ΤΑΚ με σχετική παρέμβαση, τονίζει ότι η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων του 2022 δεν έλαβε υπόψη το αρχαιολογικό εύρημα, καθώς αυτό αποκαλύφθηκε μεταγενέστερα. Υπογραμμίζει ότι, αν είχε προηγηθεί η γνώση της ύπαρξης τέτοιου μνημείου, οι αποφάσεις για τη χωροθέτηση των ραδιοβοηθημάτων δεν θα ήταν οι ίδιες.
Επιπλέον, παραθέτει τεχνικά επιχειρήματα που καθιστούν τη συνύπαρξη ραντάρ και μνημείου ασύμβατη: Η ύπαρξη απαγορευτικών ζωνών πρόσβασης γύρω από τα συστήματα MSSR και PSR (ζώνες Fresnel) εμποδίζει την επισκεψιμότητα, ενώ δημιουργεί κινδύνους παρεμβολών και έκθεσης σε ραδιοσυχνότητες.
Ενδεικτικά, παρουσιάζονται διεθνή παραδείγματα εναλλακτικών λύσεων όπως η δημιουργία τεχνητών υψωμάτων ή radar towers σε πεδινές περιοχές (Ολλανδία, Ιταλία, Δανία, Σουηδία, Ισπανία, Μάλτα), με στόχο την προστασία φυσικών ή ιστορικών τοπίων. Το ΤΕΕ ζητά άμεση δημόσια διαβούλευση με μελέτη εναλλακτικών χωροθετήσεων των ραδιοβοηθημάτων.
Προσφυγή από τον δήμο Μινώα Πεδιάδας
Σε συνέχεια των εξελίξεων, ο Δήμος Μινώα Πεδιάδας μέσω ομόφωνης απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου θα προχωρήσει στην άσκηση όλων των ένδικων μέσων για την κατάπτωση της απόφασης του ΚΑΣ και κάθε άλλης σχετικής απόφασης που αναμένεται να ακολουθήσει. Παράλληλα, δηλώνει την πρόθεσή του να αξιοποιήσει όλα τα θεσμικά εργαλεία για την ανάδειξη του ζητήματος, ζητώντας την άμεση αναστολή κάθε εργασίας που σχετίζεται με την τοποθέτηση ραντάρ στον λόφο.
