Τον κώδωνα του κινδύνου κρούει ο Σύλλογος Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων (ΣΕΣ), επισημαίνοντας ότι οι ισόπεδες σιδηροδρομικές διαβάσεις (ΙΣΔ) αποτελούν διαχρονικά βαθιά πληγή για την ασφάλεια στη χώρα καθώς τα τελευταία χρόνια συνεχίζουν να καταγράφονται σοβαρά περιστατικά, ενώ η Ελλάδα παραμένει ανάμεσα στις πρώτες θέσεις στην ΕΕ ως προς τα θύματα από ατυχήματα σε ισόπεδες διαβάσεις.

Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat για το 2023, τα ατυχήματα σε ισόπεδες διαβάσεις αντιστοιχούν στο 26,6 % των συνολικών σιδηροδρομικών θυμάτων στην ΕΕ, ενώ η Ελλάδα καταγράφει την υψηλότερη αναλογία θανάτων ανά χιλιόμετρο σιδηροδρομικού δικτύου — 22,3 έναντι μέσου όρου 2,5 στην ΕΕ.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο ΣΕΣ παρουσιάζει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο που συνδυάζει θεσμική αναμόρφωση, τεχνικό εκσυγχρονισμό και υιοθέτηση ευρωπαϊκών βέλτιστων πρακτικών. Ενδεικτικά αναφέρεται η υποχρεωτική κατασκευή ανισόπεδων διαβάσεων σε νέα οδικά και σιδηροδρομικά έργα, η δημιουργία ψηφιακού μητρώου για κάθε ΙΣΔ, η ενίσχυση των αυτόματων συστημάτων (ΑΣΙΔ), ο συγχρονισμός των φωτεινών σηματοδοτήσεων και η αυστηροποίηση ποινών ΚΟΚ για παραβάτες.

Ανάγκη για εναρμόνιση με τα ευρωπαϊκά πρότυπα

Ο ΣΕΣ υπογραμμίζει την ανάγκη πλήρους αναθεώρησης του Κανονισμού για τις ΙΣΔ ώστε να εναρμονιστεί με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και να ανταποκρίνεται στις σημερινές απαιτήσεις ασφάλειας. Παράλληλα, προτείνει την ενημέρωση των τεχνικών προδιαγραφών των ΑΣΙΔ, ώστε να καλύπτονται ανάγκες όπως η ασφαλής διέλευση πεζών και ποδηλατών, ειδικά σε αστικά περιβάλλοντα.

Ιδιαίτερης βαρύτητας είναι η πρόταση για ξεκάθαρη κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ ΟΣΕ και Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ώστε να διασφαλίζεται αποτελεσματική εφαρμογή και συντήρηση των παρεμβάσεων. Για τα νέα έργα, ο ΣΕΣ θέτει ως απαραίτητη τη δημιουργία ανισόπεδων διαβάσεων, ενώ για τις Γραμμές Υψηλής Ταχύτητας (άνω των 120 χλμ/ώρα) προτείνει μόνο ανισόπεδες διαβάσεις συνοδευόμενες από πλήρεις επαφράξεις.

Τέλος, η πρόταση περιλαμβάνει την αυστηροποίηση προστίμων και ασφαλιστικών αποζημιώσεων προς τους σιδηροδρομικούς φορείς, σε περιπτώσεις ατυχημάτων από παραβάσεις του ΚΟΚ.

Παρακολούθηση, χαρτογράφηση και εκσυγχρονισμός

Δημιουργία Μητρώου Ισόπεδων Σιδηροδρομικών Διαβάσεων, ενταγμένο στο railway.gov.gr, με όλα τα τεχνικά χαρακτηριστικά (τύπος, κατασκευαστής, ύπαρξη τάπητα strail, δρυφράκτες, κατηγορία οδού, χιλιομετρική θέση) αλλά και στοιχεία χρήσης (ροές κυκλοφορίας, ορατότητα, επίπεδο σιδηροδρομικής κίνησης, αριθμός συμβάντων).

Απογραφή και χαρτογράφηση όλων των ΙΣΔ για τον εντοπισμό «μελανών σημείων» διεπαφής. Στόχος είναι η εκπόνηση Εθνικού Σχεδίου Παρεμβάσεων Ασφάλειας, με ιεράρχηση προτεραιοτήτων, προτεινόμενες παρεμβάσεις και αρχική κοστολόγηση. Προτεραιότητα θα έχουν οι διαβάσεις με υψηλή οδική και σιδηροδρομική κίνηση ή αυτές που βρίσκονται κοντά σε σιδηροδρομικούς σταθμούς.

Πλήρης περίφραξη σιδηροδρομικών γραμμών εντός αστικών περιοχών, με δημιουργία ανισόπεδων ή οργανωμένων ισόπεδων πεζοδιαβάσεων, εξοπλισμένων με ηχοφωτεινά σήματα, πύλες ή προστατευτικά πλαίσια.

Σε γραμμές με ηλεκτροκίνηση, εγκατάσταση προστατευτικών διατάξεων (Π) για τον περιορισμό του ύψους φορτηγών οχημάτων που διέρχονται, προκειμένου να προστατευθεί η εναέρια γραμμή.

Συστηματική προληπτική συντήρηση και έλεγχος των ΑΣΙΔ, για να διασφαλίζεται η καθημερινή αξιοπιστία τους. Περιλαμβάνει και βελτίωση της ορατότητας (π.χ. κοπή βλάστησης, απομάκρυνση εμποδίων).

Τοποθέτηση καμερών εποπτείας ή εμποδίων ασφαλείας στις πιο κρίσιμες ΙΣΔ, με σύνδεση στο Κέντρο Ελέγχου Κυκλοφορίας (Κ.Ε.Κ) του ΟΣΕ και το Ενιαίο Κέντρο Ελέγχου (Ε.Κ.Ε).

Αξιοποίηση ψηφιακών τεχνολογιών (digital twin) και ανάπτυξη «έξυπνων» εφαρμογών για πρόβλεψη αστοχιών και condition-based maintenance.

Ομογενοποίηση των συστημάτων ΑΣΙΔ, ώστε να μειωθεί το κόστος συντήρησης, να εξασφαλιστεί η επάρκεια ανταλλακτικών και να αξιοποιηθεί ο εγχώριος βιομηχανικός εξοπλισμός.

Συνεχής εποπτεία και κατάργηση παράνομων ή παράτυπων διαβάσεων, που αυξάνουν τον κίνδυνο ατυχημάτων.

Η πρόταση προχωρά και στην αξιοποίηση του ψηφιακού δίδυμου (digital twin) και άλλων «έξυπνων» τεχνολογιών για τη στοχευμένη συντήρηση και την πρόβλεψη βλαβών. Εναρμονίζοντας τα συστήματα ΑΣΙΔ, ο ΣΕΣ προτείνει εξορθολογισμό ανταλλακτικών, μείωση κόστους και στήριξη της ελληνικής βιομηχανίας.

Παρεμβάσεις χαμηλού κόστους

Άμεσα υλοποιήσιμες και οικονομικά εφικτές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν έντονη οριζόντια και κατακόρυφη σήμανση, την τοποθέτηση rumble strips στο οδόστρωμα, βελτίωση φωτισμού και γεωμετρίας κόμβων, αλλά και ηχητικά/οπτικά συστήματα προειδοποίησης. Τέτοια μέτρα μπορούν να γίνουν γρήγορα ταυτόχρονα με τις ευρύτερες υποδομές.

Η εμπειρία άλλων ευρωπαϊκών χωρών καταδεικνύει ότι η ασφάλεια στις ισόπεδες σιδηροδρομικές διαβάσεις (ΙΣΔ) μπορεί να ενισχυθεί σημαντικά μέσα από συνδυασμό θεσμικών, τεχνικών και κοινωνικών παρεμβάσεων. Ενδεικτικά, αξίζει να αναφερθούν ορισμένες βέλτιστες πρακτικές που έχουν υιοθετηθεί διεθνώς και μπορούν να αποτελέσουν πρότυπο και για την ελληνική πραγματικότητα:

• Περιοδικές αξιολογήσεις επικινδυνότητας (risk assessment): Στο Ηνωμένο Βασίλειο γίνεται ανά πενταετία συστηματική αξιολόγηση κινδύνου σε κάθε διάβαση, με βάση την οδική και σιδηροδρομική κυκλοφορία, τα ατυχήματα και τη γεωμετρία, βάσει προτυποποιημένης μεθόδου.
• Δυνατότητα απευθείας γραμμής επικοινωνίας: Χρησιμοποιώντας το πενταψήφιο 11404 ή ειδικό τηλέφωνο, σε όλες τις ΙΣΔ παρέχεται μοναδικός κωδικός αναγνώρισης (identification sticker). Έτσι οι πολίτες μπορούν να αναφέρουν άμεσα δυσλειτουργίες ή επικίνδυνες καταστάσεις για αποφυγή συγκρούσεων. Απαραίτητη θεωρείται και η ενημέρωση/ευαισθητοποίηση των χρηστών για αυτή τη δυνατότητα, σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης (π.χ. όχημα εγκλωβισμένο στις γραμμές).
• Εξάλειψη παράνομων ή επικίνδυνων διαβάσεων: Σκανδιναβικές χώρες και η Ολλανδία έχουν υιοθετήσει πολιτικές συστηματικής κατάργησης «ιδιωτικών» ή ανεπίσημων διαβάσεων, με αντικατάστασή τους από ανισόπεδες.
• Χρήση τεχνολογιών ανίχνευσης εμποδίων: Σε αρκετά κράτη εγκαθίστανται αισθητήρες (ραντάρ, LIDAR, θερμικές κάμερες) για την ανίχνευση οχημάτων ή πεζών που έχουν εγκλωβιστεί στη διάβαση. Η ειδοποίηση φτάνει άμεσα στον μηχανοδηγό ή στο κέντρο ελέγχου. Τα συστήματα αυτά μπορούν να ενσωματωθούν στο δίκτυο καταγραφής που ήδη λειτουργεί σε δεκάδες ΙΣΔ στην Ελλάδα.
• Συντονισμός σε υπερμεγέθεις ή ειδικές οδικές μεταφορές: Σε χώρες όπως η Γαλλία, οι οδικές αρχές υποχρεούνται να ενημερώνουν εκ των προτέρων τον Διαχειριστή Σιδηροδρομικής Υποδομής, ώστε να αξιολογείται η πιθανή επίδραση σε ΙΣΔ ή άλλα τμήματα γραμμής. Αν χρειαστεί, λαμβάνονται προληπτικά μέτρα (π.χ. προσωρινή διακοπή κυκλοφορίας ή παρουσία προσωπικού ασφαλείας).

Πέρα όμως από τις τεχνικές και θεσμικές δράσεις, ιδιαίτερη σημασία έχει η ευαισθητοποίηση των χρηστών. Η ενημέρωση και εκπαίδευση τόσο των οδηγών όσο και των πεζών για τους κινδύνους που ενέχουν οι ΙΣΔ αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη μείωση των ατυχημάτων.

Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες εφαρμόζονται συνεχείς καμπάνιες ενημέρωσης, με παρεμβάσεις σε σχολεία ώστε να καλλιεργείται σωστή συμπεριφορά από νεαρή ηλικία – είτε ως οδηγός ΙΧ, είτε ως δικυκλιστής, ποδηλάτης ή πεζός. Παράλληλα, αξιοποιούνται τα κοινωνικά δίκτυα και τα τοπικά ΜΜΕ για την προσέγγιση ευρύτερων ομάδων πολιτών.

Αντίστοιχες δράσεις, τονίζει ο ΣΕΣ, θα πρέπει να ενισχυθούν και στην Ελλάδα, στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής οδικής και σιδηροδρομικής ασφάλειας, με ιδιαίτερη έμφαση στις περιόδους πριν τις μαζικές εξόδους και επιστροφές.