Η Σουηδία, η χώρα που γέννησε την έννοια του «flight shaming» – μια πρωτοβουλία που προώθησε η ακτιβίστρια για το κλίμα Greta Thunberg – έκανε στροφή 180 μοιρών, καταργώντας τον φόρο στις πτήσεις σε μια προσπάθεια να ενισχύσει τη δοκιμαζόμενη οικονομία της.
Από την 1η Ιουλίου, η κυβέρνηση έθεσε τέλος στον φόρο επιβατών, ο οποίος κυμαινόταν από 76 έως 517 κορώνες (περίπου 5,50–37,40 λίρες) ανά πτήση. Ο φόρος αυτός είχε θεσπιστεί από την κεντροαριστερή κυβέρνηση το 2018 ως μέτρο προστασίας του περιβάλλοντος.
Η ανατροπή αυτή αποτελεί μεγάλη ήττα για τους περιβαλλοντιστές και αναδεικνύει την ένταση ανάμεσα στις πολιτικές για το κλίμα και την οικονομική βιωσιμότητα της αεροπορίας. Όταν μειώνονται οι πτήσεις, περιορίζονται και οι εκπομπές ρύπων – όμως μαζί τους συρρικνώνονται και άλλες κρίσιμες πτυχές, όπως η περιφερειακή ανάπτυξη, η συνδεσιμότητα και – όπως φαίνεται στη Σουηδία – η δημόσια στήριξη στην πράσινη πολιτική.
Η θέσπιση του φόρου στις πτήσεις συνέπεσε με την πρώτη σόλο διαμαρτυρία της 15χρονης Greta Thunberg έξω από το Κοινοβούλιο της Σουηδίας. Σύντομα, το κίνημα του “flygskam” (ντροπή για τις πτήσεις) εξαπλώθηκε ραγδαία. Έρευνα του 2019 έδειξε ότι σχεδόν ένας στους τέσσερις Σουηδούς απέφευγε τις πτήσεις για να μειώσει το προσωπικό του αποτύπωμα άνθρακα – ποσοστό αυξημένο από 17% το προηγούμενο έτος.
Η επίδραση στην αεροπορική βιομηχανία της χώρας ήταν εμφανής. Ο φορέας Swedavia AB, που διαχειρίζεται 10 σουηδικά αεροδρόμια, κατέγραψε πτώση στον αριθμό επιβατών για επτά συνεχόμενους μήνες το 2019. Το ίδιο έτος, η αύξηση της επιβατικής κίνησης ήταν η χαμηλότερη της δεκαετίας, ενώ η κρατική σιδηροδρομική εταιρεία SJ ανέφερε άλμα στους επιβάτες στους 32 εκατομμύρια, αποδίδοντάς το στο «έντονο ενδιαφέρον για κλιματικά έξυπνα ταξίδια».
Μέσα σε επτά χρόνια, οι διεθνείς πτήσεις μειώθηκαν κατά ένα τρίτο. Μικρότερα περιφερειακά αεροδρόμια, ιδίως στις απομακρυσμένες περιοχές του βορρά, είδαν τις αφίξεις να μειώνονται καθώς οι αεροπορικές εταιρείες περιόρισαν τη δραστηριότητά τους. Η Ryanair διέκοψε όλες τις εσωτερικές της πτήσεις στη Σουηδία, ενώ το αεροδρόμιο Bromma κοντά στη Στοκχόλμη κινδύνεψε με λουκέτο. Σήμερα, μόλις μία περιφερειακή αεροπορική εταιρεία, η Västfly, χρησιμοποιεί το αεροδρόμιο.
Η πανδημία επιτάχυνε τις εξελίξεις. Η Σουηδία μπήκε σε ύφεση το 2023, και το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 0,3% μεταξύ Απριλίου και Ιουλίου 2024. Μέσα σε αυτό το οικονομικό περιβάλλον, η νέα δεξιά κυβέρνηση, που εξελέγη το 2022, δήλωσε ότι «δεν υπάρχει πλέον λόγος να ντρεπόμαστε για τα αεροπορικά ταξίδια», ανακοινώνοντας επένδυση 76 εκατ. λιρών στον αεροπορικό κλάδο και κατάργηση του φόρου.
Οι αεροπορικές εταιρείες υποδέχθηκαν την απόφαση με ενθουσιασμό. Η Ryanair προσέθεσε δύο νέα αεροσκάφη στον σουηδικό στόλο της και ανακοίνωσε δέκα νέες διαδρομές. Η EasyJet χαιρέτισε την κίνηση δηλώνοντας ότι «είναι καλοδεχούμενη για τη διατήρηση των χαμηλών τιμών στις πτήσεις», ενώ η Norwegian ανακοίνωσε νέες πτήσεις από Νορβηγία προς Σουηδία.
Ο διεθνής αεροπορικός οργανισμός IATA χαρακτήρισε την εξέλιξη «εξαιρετική είδηση», προσθέτοντας:
«Η φορολόγηση των αεροπορικών επιβατών είναι αντιπαραγωγική οικονομικά και αναποτελεσματική περιβαλλοντικά.»
Ο Justin Francis, συνιδρυτής και πρόεδρος της Responsible Travel, δήλωσε στη Telegraph:
«Ορισμένες κυβερνήσεις μπορεί να αλλάζουν στάση για την αεροπορική πολιτική, όμως η επιστήμη δεν αλλάζει. Η αεροπορία θα αντιπροσωπεύει όλο και μεγαλύτερο ποσοστό των παγκόσμιων εκπομπών άνθρακα και το κόστος για την κοινωνία θα είναι τεράστιο.»
Οι κυβερνήσεις γειτονικών χωρών παρακολουθούν στενά τη στροφή της Σουηδίας. Από τότε που η χώρα ξεκίνησε τον πόλεμο κατά της αεροπορίας, πολλές άλλες ακολούθησαν.
Η Ryanair χαρακτήρισε τον δανικό φόρο «διακριτικό, ψεύτικο οικολογικό φόρο», υποστηρίζοντας ότι τιμωρεί τις σύντομες πτήσεις, χωρίς να φορολογεί τις μεγάλες μεταφορές. Σε ένδειξη διαμαρτυρίας, διέκοψε τις πτήσεις της από Μπίλλουντ και Άαλμποργκ.
Άλλες χώρες επιλέγουν πιο άμεσες παρεμβάσεις. Το 2023, η Γαλλία απαγόρευσε τις εσωτερικές πτήσεις σε δρομολόγια όπου η σιδηροδρομική σύνδεση διαρκεί λιγότερο από 2 ώρες και 30 λεπτά. Η απόφαση απέκλεισε πτήσεις από το Orly προς Νάντη, Λυών και Μπορντό, όμως επικρίθηκε γιατί δεν επεκτάθηκε σε δρομολόγια ώς 4 ώρες ή σε υπολογισμό πόλης προς πόλη αντί αεροδρομίου προς αεροδρόμιο.
Ισπανία εξετάζει παρόμοιο μέτρο που θα καταργήσει 11 εσωτερικές διαδρομές και θα μειώσει κατά 10% τις εθνικές εκπομπές της αεροπορίας. Όμως οι ακτιβιστές θεωρούν ότι κι αυτό είναι συμβολικό. Η ομάδα Ecologistas en Acción το χαρακτήρισε ως «καθαρά συμβολικό μέτρο».
Το παράδειγμα της Σουηδίας αναδεικνύει τη δυσκολία εξισορρόπησης πράσινων πολιτικών και περιφερειακής ανάπτυξης.
Όπως λέει ο Justin Francis:
«Μέχρι να γίνουν βιώσιμες οι πτήσεις με μηδενικούς ρύπους, πρέπει όλοι να πετάμε λιγότερο. Η αεροπορική καύσιμη ύλη πρέπει να φορολογείται όπως τα υπόλοιπα καύσιμα. Ο κλάδος έχει για καιρό περάσει “αβρόχοις ποσί” και τα έσοδα πρέπει να επενδυθούν σε υποδομές χαμηλών εκπομπών και βελτίωση των σιδηροδρόμων.»
