Οι καταναλωτές ανησυχούν ολοένα και περισσότερο για το πού προέρχονται τα συστατικά στα προϊόντα τους – και όχι άδικα. Η ζήτηση για βιώσιμα, φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα που σεβονται τις τοπικές κοινότητες και τα οικοσυστήματα μεγαλώνει συνεχώς.
Με τον Κανονισμό της ΕΕ για την Αποψίλωση των Δασών να μπαίνει σε ισχύ αυτόν τον Δεκέμβριο, εταιρείες που θα εισάγουν προϊόντα συνδεδεμένα με αποψίλωση κινδυνεύουν με πρόστιμα έως και 4% του παγκόσμιου τζίρου τους. Κάπως έτσι, πολλοί στρέφονται σε καινοτόμες λύσεις.
Μια τέτοια είναι η SMEY, μια βιοτεχνολογική εταιρεία από το Παρίσι, που παράγει τα πρώτα στον κόσμο εργαστηριακά έλαια καρύδας, φοινικέλαιου και shea με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης (AI). Ο στόχος τους; Να προσφέρουν στους κατασκευαστές καλλυντικών και τροφίμων έλαια χωρίς αποψίλωση και πραγματικά βιώσιμα.
Η παραδοσιακή συγκομιδή ελαίων όπως η καρύδα, το φοινικέλαιο και το shea μπορεί να προκαλέσει σοβαρή ζημιά στα οικοσυστήματα: απώλεια βιοποικιλότητας, καταστροφή οικοτόπων, αλλά και κοινωνικά προβλήματα, ενώ επιταχύνει την κλιματική αλλαγή.
Ιδιαίτερα οι φυτείες φοινικέλαιου οδηγούν σε εκτεταμένη αποψίλωση τροπικών δασών στην Ινδονησία και τη Μαλαισία, απειλώντας τίγρεις, ελέφαντες, ουρακοτάγκους και ρινόκερους. Η παραγωγή απαιτεί επίσης πολλά λιπάσματα και νερό, προκαλώντας διάβρωση εδάφους και ρύπανση υδάτων. Δεν λείπουν και οι κακές εργασιακές πρακτικές, με αναγκαστική και παιδική εργασία να εμφανίζονται σε ορισμένες περιοχές.
Η συλλογή καρύδας μπορεί να επιδεινώσει την αποψίλωση, ειδικά σε νησιά με ευαίσθητα οικοσυστήματα, και να βλάψει είδη όπως η Ontong Java flying fox και το Marianne white-eye.
Η αποψίλωση απελευθερώνει τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα, ενισχύοντας την κλιματική αλλαγή, ενώ η καύση δασών αφήνει πίσω της τοξικούς ρύπους.
Ακόμη και το shea oil, που έχει μικρότερη άμεση περιβαλλοντική επίδραση, απαιτεί πολύ ξύλο για την επεξεργασία των καρπών σε βούτυρο, κάτι που μπορεί να προκαλέσει υποβάθμιση γης και απώλεια βιοποικιλότητας. Ορισμένες μονάδες παραγωγής παράγουν απόβλητα που αν δεν διαχειριστούν σωστά, μπορούν να μολύνουν το περιβάλλον.
«Τα εργαστηριακά έλαια αποτελούν ένα σημαντικό βήμα προς τη βιωσιμότητα, ειδικά για συστατικά όπως το φοινικέλαιο ή τα σπάνια φυτικά έλαια», λέει ο Marc Mazodier, καθηγητής Marketing στο ESSEC Business School, στο Euronews Green.
«Μπορούν να μειώσουν την πίεση στα δάση, να περιορίσουν τη χρήση γης, να μειώσουν το ανθρακικό αποτύπωμα αν χρησιμοποιηθεί ανανεώσιμη ενέργεια και να αυξήσουν την ακρίβεια και αποτελεσματικότητα στην παραγωγή».
«Δεν χρειάζονται φυτοφάρμακα ή λιπάσματα και δεν απειλούν το οικοσύστημα. Αποφεύγουν επίσης ζητήματα εργασίας που συνδέονται με την παραδοσιακή συγκομιδή. Είναι vegan και cruelty-free», προσθέτει.
Η SMEY χρησιμοποιεί AI και μια βιβλιοθήκη με πάνω από 1.000 στελέχη ζύμης, τη Neobank of Yeasts (NOY), για να παράγει ιχνηλάσιμα έλαια καρύδας, shea και φοινικέλαιου σε μόλις 30 ημέρες.
Αυτό είναι πολύ πιο γρήγορο από τους δύο περίπου χρόνους που απαιτούνται για την παραγωγή φυσικών ελαίων. Το NOY είναι η πρώτη ψηφιακή βάση δεδομένων ζύμης στον κόσμο.
«Συνδυάζουμε ζύμωση και μηχανική μάθηση σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα. Χρησιμοποιούμε μη γενετικά τροποποιημένες ζύμες, παράγοντας έλαια με ακριβή λιπιδικά προφίλ για τις ανάγκες κάθε πελάτη», λέει ο Viktor Sartakov-Korzhov, ιδρυτής της SMEY.
Το σύστημα αναλύει δεδομένα ζύμωσης, μεταβολισμού και γονιδιώματος για να προβλέψει ποια στελέχη θα δώσουν τη σωστή σύσταση λιπαρών οξέων, σταθερότητα και υφή. Στη συνέχεια, εφαρμόζεται adaptive laboratory evolution και βελτιστοποίηση διαδικασιών, χωρίς γενετική τροποποίηση, μειώνοντας τον κύκλο έρευνας και ανάπτυξης από 18-24 μήνες σε μόλις 30 ημέρες.
Η εταιρεία λέει ότι μπορεί να δημιουργήσει νέα έλαια και να αντικαταστήσει παραδοσιακά, όπως το βούτυρο κακάο.
Τα εργαστηριακά έλαια μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο που παράγονται και διανέμονται τα προϊόντα στην Ευρώπη.
«Στόχος μας είναι να ενισχύσουμε την αξία και την ανθεκτικότητα, χωρίς να εκτοπίζουμε υπάρχοντες παραγωγούς. Στα καλλυντικά και τα φάρμακα, αυτό σημαίνει να παράγουμε τοπικά έλαια που παλιότερα εισάγονταν μόνο από την Ασία», λέει ο Sartakov-Korzhov.
Επιπλέον, οι παραγωγοί μπορούν να δημιουργούν νέα συστατικά με καλύτερη διάρκεια, σταθερότητα και απόδοση από τα φυσικά έλαια.
Μειώνεται και η εξάρτηση από GMO έλαια, καθιστώντας τις αλυσίδες εφοδιασμού πιο ανθεκτικές σε γεωπολιτικά ή οικονομικά σοκ.
Ο Mazodier προσθέτει ότι τα εργαστηριακά έλαια αυξάνουν την ανθεκτικότητα των αλυσίδων, επιτρέποντας παραγωγή ανθεκτική στην κλιματική αλλαγή και ευελιξία αποθεμάτων.
Η SMEY επικεντρώνεται στην αγορά καλλυντικών με το προϊόν Noyl Silk, ενώ μελλοντικά στοχεύει σε λιπαντικά, ολεοχημικά και τρόφιμα όπως το Noyl Cocoa.
Η εταιρεία εστιάζει Βόρεια Αμερική και Ευρώπη, με σχέδια παγκόσμιας επέκτασης και περιφερειακών παραγωγικών κέντρων. Σκοπεύει επίσης να εκμισθώσει τη βάση δεδομένων NOY σε άλλες εταιρείες ζύμωσης μέχρι τον Οκτώβριο 2025.
Παρά τα πλεονεκτήματα, υπάρχουν προκλήσεις:
Με σκληρότερους κανονισμούς, όπως ο Κανονισμός Αποψίλωσης της ΕΕ, η ζήτηση για εργαστηριακά έλαια αυξάνεται, αλλά η τεχνολογία έχει ακόμη περιορισμούς σε κλίμακα, κόστος και απόδοση.
«Τα εργαστηριακά έλαια μπορούν να κάνουν τις αλυσίδες πιο ανθεκτικές, αλλά δημιουργούν νέες εξαρτήσεις. Συνεπώς, συμπληρώνουν και δεν αντικαθιστούν πλήρως τα γεωργικά έλαια προς το παρόν», καταλήγει ο Mazodier.
