Σε ένα ανεμοδαρμένο οροπέδιο, ψηλά πάνω από την Αραβική Θάλασσα, η Sena Keybani κρατά απαλά ένα δενδρύλλιο που μόλις φτάνει στον αστράγαλό της. Το μικρό φυτό, προστατευμένο από έναν πρόχειρο φράχτη από ξύλο και σύρμα, είναι ένα νεαρό δέντρο “αίματος του δράκου” – ένα είδος που απαντάται αποκλειστικά στο νησί Σοκότρα της Υεμένης και σήμερα παλεύει να επιβιώσει απέναντι σε αυξανόμενες απειλές από την κλιματική αλλαγή, όπως μεταδίδει το Euronews.
«Όταν βλέπεις αυτά τα δέντρα να πεθαίνουν, είναι σαν να χάνεις ένα παιδί σου», λέει συγκινημένη η Keybani, της οποίας η οικογένεια διατηρεί φυτώριο αφιερωμένο στη διάσωση του είδους.
Τα δέντρα του αίματος του δράκου, γνωστά για τα μανιταρόμορφα σχήματα της κόμης τους και το κόκκινο, “αιματόχρωμο” ρετσίνι που κυλά στο ξύλο τους, κάποτε κάλυπταν μαζικά το νησί.
Σήμερα, η ένταση των κυκλώνων, η υπερβόσκηση από εισαγόμενες κατσίκες και η διαρκής αστάθεια στην Υεμένη – μία από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου, βυθισμένη εδώ και μια δεκαετία στον εμφύλιο – οδηγούν το είδος και το μοναδικό οικοσύστημα που το περιβάλλει σε κατάρρευση.
Συχνά συγκρίνεται με τα νησιά Γκαλάπαγκος, η Σοκότρα στέκεται απομονωμένη περίπου 240 χιλιόμετρα από το Κέρας της Αφρικής.
Ο βιολογικός της θησαυρός – με 825 είδη φυτών, από τα οποία πάνω από το 1/3 δεν απαντώνται πουθενά αλλού στη Γη – της χάρισε τον τίτλο Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Μεταξύ των μοναδικών αυτών φυτών είναι και οι χαρακτηριστικές «μπουκαλομορφες» ποικιλίες, που ξεπροβάλλουν σαν γλυπτά μέσα από τον βράχο, καθώς και τα αρχαία δέντρα λιβανιού με τα στριφτά, ουρανοκαρφωμένα κλαδιά.
Αλλά είναι το δέντρο του αίματος του δράκου που αιχμαλωτίζει τη φαντασία: με την αλλόκοτη, εξωπραγματική του όψη, μοιάζει να έχει ξεπηδήσει από τις σελίδες παιδικού βιβλίου του Dr. Seuss.
Περίπου 5.000 τουρίστες επισκέπτονται το νησί κάθε χρόνο, πολλοί μόνο και μόνο για να δουν από κοντά τα σουρεαλιστικά δάση των δράκων.
Οι επισκέπτες είναι υποχρεωμένοι να προσλαμβάνουν τοπικούς ξεναγούς και να διαμένουν σε καταλύματα διαχειριζόμενα από οικογένειες της Σοκότρα, ώστε να διασφαλίζεται ότι το τουριστικό εισόδημα παραμένει στην κοινότητα.
«Χάρη στον τουρισμό ζούμε καλύτερα από όσους ζουν στην ενδοχώρα», αναφέρει ο Mubarak Kopi, επικεφαλής του τουριστικού τομέα στη Σοκότρα.
Αλλά το δέντρο αυτό είναι κάτι παραπάνω από ένα βοτανικό παράδοξο: είναι θεμέλιος λίθος του οικοσυστήματος του νησιού.
Οι ομπρελοειδείς κορυφές του παγιδεύουν ομίχλη και βροχή, διοχετεύοντας την υγρασία στο έδαφος και δημιουργώντας συνθήκες επιβίωσης για γειτονικά φυτά σε ένα ξηρό περιβάλλον.
«Όταν χάνεις τα δέντρα, χάνεις τα πάντα – το έδαφος, το νερό, ολόκληρο το οικοσύστημα», προειδοποιεί ο Kay Van Damme, Βέλγος βιολόγος διατήρησης, που εργάζεται στο νησί από το 1999.
Αν δεν υπάρξει παρέμβαση, οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι τα δέντρα αυτά μπορεί να εξαφανιστούν μέσα σε λίγους αιώνες – παρασύροντας στην εξαφάνιση και πολλά ακόμα είδη.
«Έχουμε ήδη καταστρέψει μεγάλο μέρος της φύσης στα περισσότερα νησιά του πλανήτη. Η Σοκότρα είναι ένα μέρος όπου μπορούμε ακόμα να παρέμβουμε. Αν όμως δεν το κάνουμε, η ευθύνη θα είναι αποκλειστικά δική μας», σημειώνει ο Van Damme.
Στο απέραντο και τραχύ οροπέδιο Firmihin της Σοκότρα, εκτείνεται το μεγαλύτερο σωζόμενο δάσος αίματος του δράκου, με φόντο απόκρημνα βουνά.
Χιλιάδες φαρδιές κορώνες στηρίζονται σε λεπτούς κορμούς. Οι σταρήθρες της Σοκότρα πετούν ανάμεσα στις πυκνές φυλλωσιές, ενώ αιγυπτιακοί γύπες αιωρούνται ενάντια στους ασταμάτητους ανέμους. Από κάτω, κατσίκες τρυπώνουν στα πετρώδη μονοπάτια.
Η συχνότητα και ένταση των κυκλώνων στην Αραβική Θάλασσα έχει αυξηθεί δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες, σύμφωνα με μελέτη του 2017 στο Nature Climate Change, με αποτέλεσμα τα δέντρα να πληρώνουν βαρύ τίμημα.
Το 2015, ένα δίδυμο καταστροφικών κυκλώνων – άνευ προηγουμένου ως προς την έντασή τους – έπληξε τη Σοκότρα.
Δέντρα ηλικίας πάνω από 500 ετών, που είχαν αντέξει δεκάδες καταιγίδες, ξεριζώθηκαν κατά χιλιάδες. Το 2018, ένας ακόμη κυκλώνας συνέχισε την καταστροφή.
Καθώς οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αυξάνονται, η ένταση των φαινομένων θα μεγαλώνει, προειδοποιεί ο Hiroyuki Murakami, κλιματολόγος της Εθνικής Υπηρεσίας Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ και επικεφαλής της μελέτης.
«Τα κλιματικά μοντέλα παγκοσμίως προβλέπουν σταθερά πιο ευνοϊκές συνθήκες για τροπικούς κυκλώνες», σημειώνει.
Αλλά οι κυκλώνες δεν είναι η μοναδική απειλή. Σε αντίθεση με πεύκα ή βελανιδιές που αναπτύσσονται 60–90 εκατοστά το χρόνο, τα δέντρα αίματος του δράκου μεγαλώνουν μόλις 2–3 εκατοστά ετησίως.
Μέχρι να φτάσουν στην ωριμότητα, πολλά έχουν ήδη καταστραφεί από μια πιο ύπουλη απειλή: τις κατσίκες.
Οι κατσίκες, ως είδος-εισβολέας, περιφέρονται ελεύθερες στο νησί και καταβροχθίζουν τα νεαρά βλαστάρια πριν προλάβουν να μεγαλώσουν. Εκτός από μερικούς δυσπρόσιτους γκρεμούς, τα μόνα ασφαλή μέρη για να επιβιώσουν τα νέα δέντρα είναι προστατευμένα φυτώρια.
«Τα περισσότερα δάση που έχουμε μελετήσει είναι υπερώριμα – δεν υπάρχουν νέα δέντρα, ούτε φυντάνια», λέει ο Alan Forrest, επιστήμονας βιοποικιλότητας στο Βασιλικό Βοτανικό Κήπο του Εδιμβούργου.
«Τα παλιά δέντρα πεθαίνουν, και δεν υπάρχει ανανέωση», προσθέτει.
Το φυτώριο της οικογένειας Keybani είναι ένα από τα λίγα κρίσιμα καταφύγια, που κρατούν τις κατσίκες μακριά και επιτρέπουν στα δενδρύλλια να αναπτυχθούν ανενόχλητα.
«Μέσα σε αυτά τα φυτώρια, η αναπαραγωγή και η δομή ηλικίας της βλάστησης είναι πολύ καλύτερες», εξηγεί ο Forrest. «Αυτό τις κάνει πιο ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή».
Ωστόσο, οι προσπάθειες διατήρησης δυσκολεύονται εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου στην Υεμένη.
Καθώς η κυβέρνηση, υποστηριζόμενη από τη Σαουδική Αραβία, μάχεται με τους Χούθι αντάρτες, μια σιιτική ομάδα που υποστηρίζεται από το Ιράν, η σύγκρουση έχει επεκταθεί εκτός συνόρων.
Επιθέσεις των Χούθι σε Ισραήλ και εμπορικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα έχουν πυροδοτήσει αντίποινα από ισραηλινές και δυτικές δυνάμεις, αυξάνοντας την αστάθεια στην περιοχή.
«Η κυβέρνηση της Υεμένης έχει 99 προβλήματα αυτή τη στιγμή», δηλώνει ο Abdulrahman Al-Eryani, σύμβουλος της Gulf State Analytics, εταιρείας ανάλυσης ρίσκου με έδρα την Ουάσινγκτον.
«Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής προσπαθούν απλώς να διατηρήσουν βασικές υπηρεσίες, όπως ρεύμα και νερό. Η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης θεωρείται πολυτέλεια».
Έτσι, η ευθύνη για την προστασία του περιβάλλοντος πέφτει στους ίδιους τους κατοίκους της Σοκότρα, οι οποίοι όμως δεν έχουν επαρκείς πόρους, σύμφωνα με τον τοπικό ξεναγό Sami Mubarak.
Ο Mubarak δείχνει τους στραβούς ξύλινους στύλους του φυτωρίου της οικογένειας Keybani, δεμένους με πρόχειρα σύρματα. Οι φράχτες αντέχουν μόλις λίγα χρόνια πριν καταρρεύσουν από τον άνεμο και τη βροχή. Χρηματοδότηση για σταθερές περιφράξεις από τσιμέντο θα έκανε τεράστια διαφορά, λέει.
«Αυτή τη στιγμή υπάρχουν μόνο μερικά μικρά περιβαλλοντικά έργα – δεν αρκούν», τονίζει. «Χρειαζόμαστε την τοπική και εθνική κυβέρνηση της Υεμένης να δώσουν προτεραιότητα στη διατήρηση της φύσης».
