Σε μια από τις πιο εύφορες γεωργικές περιοχές της Δημοκρατίας του Κονγκό, η ιταλική πετρελαϊκή εταιρεία Eni αναπτύσσει γεωργικά πρότζεκτ για την παραγωγή βιοκαυσίμων, χρησιμοποιώντας ηλιέλαιο, σόγια και ρετσινολαδο, καλλιέργειες που καταλαμβάνουν πολύτιμη αγροτική γη, την ώρα που μόλις το 30% των επισιτιστικών αναγκών της χώρας καλύπτεται από την εγχώρια παραγωγή. Παρά τους ισχυρισμούς της εταιρείας ότι αξιοποιεί “υποβαθμισμένες εκτάσεις”, οι τοπικές κοινότητες και τα Ηνωμένα Έθνη κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για τη διατροφική επάρκεια και την πραγματική βιωσιμότητα τέτοιων επενδύσεων, σύμφωνα με όσα μεταδίδει το Euronews.
Κάποια χωράφια είναι εγκαταλελειμμένα, άλλα ξανακαλλιεργούνται από τοπικές οικογένειες στην περιοχή Louvakou, στο νοτιοδυτικό τμήμα της Δημοκρατίας του Κονγκό, στο διαμέρισμα Niari. Πάνω από τις βροχερές εκτάσεις πετάμε ένα drone — εκεί όπου μέχρι πέρυσι βρισκόταν ένα από τα αγροτικά έργα της Eni Congo, θυγατρικής της ιταλικής πετρελαϊκής εταιρείας Eni.
Το έργο υλοποιούνταν από την εταιρεία Agri Resources, με έδρα το Λουξεμβούργο, η οποία είχε αποκτήσει παραχώρηση 29.000 εκταρίων για πειραματική καλλιέργεια καστορέλαιου, με στόχο την τροφοδοσία της παραγωγής βιοκαυσίμων της Eni στην Ιταλία.
«Η Agri Resources δεν είναι πια εδώ», λέει ο Joseph Ngoma Koukebene, αρχηγός του γειτονικού χωριού Kibindouka, τον περασμένο Νοέμβριο. Καθισμένος στην αυλή του, μας εξηγεί ότι το έργο απέτυχε — πιθανότατα λόγω χαμηλής παραγωγικότητας.
Το Louvakou είναι ένα από τα τρία σημεία στη Δημοκρατία του Κονγκό όπου η Eni ξεκίνησε, το 2022, πειραματικές καλλιέργειες καστορέλαιου, ενός μη βρώσιμου φυτού που, σύμφωνα με την εταιρεία, προορίζεται να καλλιεργείται σε υποβαθμισμένες γαίες, ως βιώσιμη πρώτη ύλη για βιοκαύσιμα. Οι καλλιέργειες αυτές, θεωρητικά, δεν προκαλούν αποψίλωση δασών ούτε ανταγωνίζονται την παραγωγή τροφίμων.
Όμως, ενώ κάποια από αυτά τα έργα έχουν εγκαταλειφθεί ή βρίσκονται ακόμη σε δοκιμαστικό στάδιο, από τον Μάιο φέτος η Eni ξεκίνησε παραγωγή πρώτων υλών για βιοκαύσιμα με βρώσιμες καλλιέργειες, όπως ηλίανθο και σόγια — με πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στην επισιτιστική ασφάλεια της περιοχής.
Η Eni σχεδιάζει να αυξήσει τη βιοδιυλιστική της ικανότητα παγκοσμίως, από 1,65 εκατ. τόνους το χρόνο, σε 5 εκατ. τόνους βιοκαυσίμων και πάνω από 2 εκατ. τόνους βιώσιμων καυσίμων αεροπορίας (SAF) μέχρι το 2030.
Μέχρι σήμερα, η Eni παράγει κυρίως βιοκαύσιμα από αμφιλεγόμενα παραπροϊόντα φοινικέλαιου, όπως PFAD και POME, τα οποία εισάγει από την Ινδονησία και τη Μαλαισία, καθώς και από τηγανισμένα έλαια.
Για να ενισχύσει την παραγωγή με εναλλακτικές πρώτες ύλες, η εταιρεία ξεκίνησε αγροτικά έργα από το 2021 σε χώρες όπως Κονγκό, Κένυα, Μοζαμβίκη και Ακτή Ελεφαντοστού.
«Για να εξασφαλίσουμε επάρκεια πρώτων υλών, υλοποιούμε έργα που ονομάζονται agri-hubs, με στόχο την παραγωγή φυτικών ελαίων από υποβαθμισμένες εκτάσεις», μας λέει ο Stefano Ballista, διευθυντής της Enilive, θυγατρικής της Eni, σε επίσκεψη σε βιοδιυλιστήριο στη Βενετία τον Ιούνιο.
Σύμφωνα με τον Ballista, η εταιρεία στοχεύει στην παραγωγή 700.000 τόνων φυτικών ελαίων παγκοσμίως μέχρι το 2028.
Στο Κονγκό, ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε παραγωγή 20.000 τόνων καστορέλαιου, brassica και safflower έως το 2023, και 250.000 τόνων έως το 2030. Όμως τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά: το έργο στο Louvakou έκλεισε, ενώ άλλα δύο — στο Bouenza και στο Pool — παραμένουν πειραματικά.
Παράλληλα, στα τέλη Μαΐου, η Eni εγκαινίασε agri-hub στο Loudima, στο διαμέρισμα Bouenza.
Σύμφωνα με τον τοπικό Τύπο, η μονάδα επεξεργασίας ελαίων θα παράγει 30.000 τόνους φυτικού ελαίου έως το 2025, με βάση γεωργική παραγωγή 1,1 εκατ. τόνων ηλίανθου και σόγιας, σε 15.000 εκτάρια.
Ο Chris Nsimba, αγρότης στο Loudima που παρευρέθηκε στην έναρξη του έργου, επιβεβαιώνει: «Η παραγωγή καστορέλαιου συνεχίζεται, αλλά έχει περιοριστεί για χάρη άλλων καλλιεργειών».
Το 2021, η Eni υπέγραψε συμφωνία 50 ετών με την κυβέρνηση του Κονγκό για την ανάπτυξη του τομέα παραγωγής πρώτων υλών για βιοδιυλιστήρια, σε έκταση 150.000 εκταρίων.
Η εταιρεία εκτιμά πως θα φτάσει τα 40.000 εκτάρια καλλιεργήσιμης γης στο Bouenza έως το 2025.
«Καλλιεργήσαμε ηλίανθους σε γαίες εγκαταλελειμμένες επί δεκαετίες, με εξαιρετικές αποδόσεις», δηλώνει ο Luigi Ciarrocchi, διευθυντής του προγράμματος Agri-Feedstock της Eni. Όσο για το καστορέλαιο, παραμένει υπό αξιολόγηση.
Όμως ο ηλίανθος, όπως και η σόγια ή το κραμβέλαιο, είναι βρώσιμες καλλιέργειες. Αν και η περιοχή Bouenza αποκαλείται «η σιταποθήκη του Κονγκό» λόγω της εύφορης γης, ο Ciarrocchi επιμένει ότι η Eni χρησιμοποιεί “υποβαθμισμένες εκτάσεις”, εγκαταλειμμένες μετά από μεγάλα αγροτικά έργα της δεκαετίας του ’70 και του ’80.
«Τα προϊόντα μας είναι πιστοποιημένα σε ευρωπαϊκό επίπεδο», υπογραμμίζει, διαβεβαιώνοντας πως πληρούν αυστηρά κριτήρια βιωσιμότητας, χωρίς να έρχονται σε σύγκρουση με την τροφική αλυσίδα.
Ωστόσο, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, η εγχώρια παραγωγή τροφίμων στη Δημοκρατία του Κονγκό καλύπτει μόλις το 30% των αναγκών της χώρας, οδηγώντας σε υπερβολική εξάρτηση από εισαγωγές. Παράλληλα, χρόνιος υποσιτισμός πλήττει σχεδόν το 20% των παιδιών κάτω των 5 ετών.
Η Eni επισημαίνει ότι το agri-hub ενισχύει την τοπική οικονομία και προάγει την επισιτιστική ασφάλεια, παράγοντας “cakes” — παραπροϊόν πλούσιο σε πρωτεΐνη — που προορίζεται για ζωοτροφή στην τοπική κτηνοτροφία.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση περιόρισε την υποστήριξή της στα βιοκαύσιμα το 2022, με την αναθεώρηση της οδηγίας RED II, αποθαρρύνοντας τα «βιοκαύσιμα πρώτης γενιάς» — δηλαδή όσα βασίζονται σε φυτικά έλαια όπως το φοινικέλαιο.
Παράλληλα, η νομοθεσία της ΕΕ απαγορεύει την πώληση οχημάτων με κινητήρες εσωτερικής καύσης από το 2035, ενισχύοντας τα ηλεκτρικά οχήματα, αν και προβλέπει περιθώριο χρήσης «βιώσιμων βιοκαυσίμων» για τις αερομεταφορές.
Η Eni συμμετέχει σε συνασπισμό που ασκεί πιέσεις στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την αναγνώριση παραδοσιακών οχημάτων ως “μηδενικών εκπομπών”, όταν χρησιμοποιούν βιοκαύσιμα.
«Έχουμε δύο μεγάλες βιομηχανίες — αυτοκινητοβιομηχανίες και παραγωγούς καυσίμων — ενωμένες με έναν κοινό στόχο», δηλώνει η Emanuela Sardellitti από τον φορέα FuelsEurope, σε εκδήλωση στα κεντρικά της Eni στη Ρώμη.
«Να αποδείξουμε ότι ακόμα κι ένα όχημα με κινητήρα εσωτερικής καύσης, μπορεί να θεωρηθεί όχημα μηδενικών εκπομπών, χάρη στα ανανεώσιμα καύσιμα», συμπληρώνει.
Η ιταλική κυβέρνηση στηρίζει την εκστρατεία αυτή στις Βρυξέλλες, προωθώντας την παραγωγή πρώτων υλών για βιοκαύσιμα στην Αφρική μέσω του “Σχεδίου Mattei για την Αφρική”, εμπνευσμένο από τον ιδρυτή της Eni, Enrico Mattei.
«Το Σχέδιο Mattei είναι εργαλείο […] για να αναπτυχθεί η αγροτική παραγωγή σε όλη την Αφρική», δήλωσε ο Gilberto Pichetto Fratin, Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενεργειακής Ασφάλειας της Ιταλίας. «Προς όφελος των αφρικανικών χωρών, αλλά και της Ιταλίας και της Ευρώπης, μέσω της παραγωγής καυσίμων», πρόσθεσε.
Στο Loudima, οι αγρότες έχουν ανάμεικτα συναισθήματα για τα μεγάλης κλίμακας αγροτικά έργα όπως το agri-hub της Eni.
«Χρειαζόμαστε τα πάντα για την ανάπτυξη του Bouenza», λέει ο Nsimba, «αλλά πρόκειται για καλλιέργειες από τις οποίες δεν ωφελείται ο τοπικός πληθυσμός, γιατί πωλούνται σχεδόν αποκλειστικά στη διεθνή αγορά».
