Ο Αμαζόνιος βίωσε την πιο καταστροφική περίοδο δασικών πυρκαγιών των τελευταίων είκοσι ετών, παρά τη μικρή επιβράδυνση της αποψίλωσης. Σύμφωνα με νέα μελέτη του Κοινού Ερευνητικού Κέντρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (JRC), που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Biogeosciences, οι φωτιές το 2024 έκαψαν 3,3 εκατομμύρια εκτάρια τροπικού δάσους μέσα σε μόλις έναν χρόνο.
Οι ερευνητές προειδοποιούν ότι η καταστροφή αυτή προκάλεσε πρωτοφανείς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) και σοβαρή υποβάθμιση των οικοσυστημάτων, αποκαλύπτοντας την αυξανόμενη οικολογική ευθραυστότητα της περιοχής.
Χρησιμοποιώντας δεδομένα από το σύστημα Tropical Moist Forest Monitoring και φιλτράροντας ψευδή σήματα από αγροτικές καύσεις ή σύννεφα, οι επιστήμονες κατάφεραν να χαρτογραφήσουν με πρωτοφανή ακρίβεια την αποψίλωση που προήλθε από πυρκαγιές.
Διαπίστωσαν ότι μόνο το 2024, οι φωτιές στον Αμαζόνιο εκτόξευσαν στην ατμόσφαιρα περίπου 791 εκατομμύρια τόνους CO₂ — ποσότητα ίση με τις ετήσιες εκπομπές ολόκληρης της Γερμανίας.
Πρόκειται για επταπλάσια αύξηση σε σχέση με τον μέσο όρο των δύο προηγούμενων ετών και για την πρώτη φορά που η υποβάθμιση του δάσους από πυρκαγιές ξεπέρασε την αποψίλωση ως βασική πηγή εκπομπών άνθρακα στην Αμαζονία.
«Η αυξανόμενη συχνότητα των πυρκαγιών, που προκαλείται από την κλιματική αλλαγή και την ανεξέλεγκτη χρήση γης, απειλεί να ωθήσει την Αμαζονία σε ένα καταστροφικό σημείο χωρίς επιστροφή», προειδοποιούν οι ερευνητές.
«Απαιτούνται άμεσες, συντονισμένες ενέργειες για να αποφευχθεί ανεπανόρθωτη ζημιά στα οικοσυστήματα.»
Η έκταση και η ένταση των πυρκαγιών ήταν τεράστια: η Βραζιλία κατέγραψε το υψηλότερο επίπεδο εκπομπών από υποβάθμιση δασών στην ιστορία της, ενώ στη Βολιβία οι φωτιές κατέκαψαν σχεδόν το 9% του εναπομείναντος παρθένου δάσους, μια “δραματική απώλεια” για μια περιοχή που λειτουργεί εδώ και αιώνες ως πνεύμονας βιοποικιλότητας και φυσική “δεξαμενή” άνθρακα.
Παραδοσιακά, τα τροπικά δάση του Αμαζονίου, χάρη στην υψηλή υγρασία και τη συχνή βροχόπτωση, αντιστέκονταν φυσικά στις φωτιές.
Όμως, μετά την παρατεταμένη ξηρασία του 2023–2024 και τα ακραία κύματα καύσωνα,
οι πηγές επιφανειακού νερού μειώθηκαν δραματικά και η υγρασία του εδάφους υποχώρησε, κάνοντας τα δάση πολύ πιο ευάλωτα.
Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η “έκρηξη” των πυρκαγιών οφείλεται σε συνδυασμό παραγόντων:
την έντονη ξηρασία, την κλιματική αλλαγή, τον κατακερματισμό των δασών από ανθρώπινη δραστηριότητα και την κακή διαχείριση της γης.
Σε αυτά προστίθενται οι λεγόμενες “escape fires” (προληπτικές φωτιές που ξεφεύγουν από τον έλεγχο) και οι εμπρησμοί από καταπατητές γης.
Η μελέτη υπογραμμίζει ότι οι φωτιές δεν χρειάζεται καν να καταστρέψουν ολοκληρωτικά ένα δάσος για να το αποδυναμώσουν.
«Τα υποβαθμισμένα δάση μπορεί να δείχνουν άθικτα από ψηλά, αλλά έχουν χάσει μεγάλο μέρος της βιομάζας και της οικολογικής τους λειτουργίας», σημειώνεται χαρακτηριστικά.
Οι επιστήμονες ζητούν άμεση και συλλογική δράση:
να περιοριστεί η χρήση φωτιάς, να ενισχυθούν οι πολιτικές προστασίας δασών και να στηριχθούν οι τοπικές και ιθαγενείς κοινότητες που λειτουργούν ως φύλακες του Αμαζονίου.
