«Η θάλασσα, ο μεγάλος ενωτικός παράγοντας, είναι η μόνη ελπίδα του ανθρώπου… και όλοι είμαστε στο ίδιο καράβι.» Αυτά ήταν τα λόγια του Jacques Cousteau, του Γάλλου εξερευνητή, ωκεανογράφου και πρωτοπόρου κινηματογραφιστή, που από το να μας αποκαλύπτει τις ομορφιές του υποθαλάσσιου κόσμου, πέρασε στο να κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την καταστροφή του.
Περίπου πενήντα χρόνια αργότερα, και καθώς πλησιάζει τα 100 του χρόνια, ο David Attenborough ακολουθεί τα βήματά του. Στο νέο του πολυσυζητημένο ντοκιμαντέρ με τίτλο Ocean, αναδεικνύει τις καταστροφικές συνέπειες της μεθόδου αλιείας με συρόμενα δίχτυα βυθού (bottom trawling), δηλώνοντας χαρακτηριστικά ότι έχει πλέον καταλήξει στο συμπέρασμα πως «το πιο σημαντικό μέρος της Γης δεν βρίσκεται στην ξηρά, αλλά στη θάλασσα».
Το μήνυμα αυτό, ενισχυμένο από τα αδιάψευστα στοιχεία της επιδεινούμενης υγείας των ωκεανών, έχει πυροδοτήσει νέες, πιο έντονες εκκλήσεις για ενίσχυση της προστασίας και διακυβέρνησης των θαλασσών. Το κλίμα στην πρόσφατη Σύνοδο του ΟΗΕ για τους Ωκεανούς στη Νίκαια, που ολοκληρώθηκε την Παρασκευή, ήταν ότι αν ποτέ υπήρξε μια «καθοριστική στιγμή» για τον ωκεανό, αυτή συμβαίνει τώρα, στις ακτές της Κυανής Ακτής, σύμφωνα με όσα μεταδίδει η βρετανική εφημερίδα Guardian.
Όμως το μήνυμα αυτό φαίνεται πως διαχέεται πλέον και στον υπόλοιπο κόσμο, με πολλούς να συνειδητοποιούν –και χάρη στη σύνοδο– την πραγματική διάσταση της κρίσης για το στοιχείο που καλύπτει πάνω από το 70% της επιφάνειας της Γης.
Στην κορυφή των επιτευγμάτων βρίσκεται το γεγονός ότι αρκετές χώρες είτε επικύρωσαν είτε δεσμεύτηκαν να επικυρώσουν την περίφημη Συνθήκη για την Προστασία της Ανοικτής Θάλασσας. Με την επικύρωση της, θα μπορέσει να υλοποιηθεί ο παγκόσμιος στόχος προστασίας του 30% των ωκεανών έως το 2030. Η συμφωνία αυτή θα δημιουργήσει το πρώτο νομικό πλαίσιο για τη θέσπιση προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών στις διεθνείς θάλασσες, οι οποίες καλύπτουν σχεδόν τα δύο τρίτα των ωκεανών του πλανήτη.
Ο Emmanuel Macron ανακοίνωσε ότι η Συνθήκη αναμένεται να τεθεί σε ισχύ έως την 1η Ιανουαρίου 2026. Πρόκειται για σημαντική πρόοδο, αν αναλογιστεί κανείς ότι οι διαπραγματεύσεις για αυτή τη συνθήκη διήρκεσαν πάνω από 20 χρόνια μέχρι να υπάρξει συμφωνία το 2023.
Ο António Guterres, γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, χαρακτήρισε την πρόοδο «ιστορικά γρήγορη». «Βλέπω μια δυναμική και έναν ενθουσιασμό που στο παρελθόν ήταν δύσκολο να βρεθούν», σημείωσε χαρακτηριστικά.
Αν και η συγκεκριμένη Σύνοδος δεν έχει τη βαρύτητα ενός COP για το Κλίμα, ούτε είναι νομικά δεσμευτική, ήρθε σε μια κρίσιμη στιγμή για τους ωκεανούς.
Τον Απρίλιο, ο Donald Trump προσπάθησε να επιταχύνει τη νομιμοποίηση της βαθιάς εξόρυξης στον πυθμένα των ωκεανών με αμερικανική νομοθεσία, παρακάμπτοντας τις διεθνείς διαβουλεύσεις. Ως απάντηση, τέσσερις ακόμη χώρες ενώθηκαν με τη Γαλλία, ανεβάζοντας σε 37 τον αριθμό εκείνων που ζητούν αναστολή ή απαγόρευση της εξόρυξης στους ωκεάνιους πυθμένες, προειδοποιώντας για «μη αναστρέψιμες» οικολογικές καταστροφές.
Παραδόξως, οι κινήσεις Trump ενίσχυσαν τελικά τη δέσμευση υπέρ της πολυμερούς συνεργασίας, σύμφωνα με τον John Hocevar, υπεύθυνο της Greenpeace USA για τους ωκεανούς. «Τον Ιούλιο, η Διεθνής Αρχή Θαλάσσιου Βυθού θα συνεδριάσει – με την ελπίδα να αποφασίσει επιτέλους ένα μορατόριουμ», εξήγησε.
Επιπλέον, πάνω από 90 υπουργοί υπέγραψαν συμβολική διακήρυξη στη Νίκαια υπέρ μιας ισχυρής διεθνούς συμφωνίας κατά της πλαστικής ρύπανσης, με τις διαπραγματεύσεις να συνεχίζονται τον Αύγουστο.
Ο Rémy Rioux, πρώην διαπραγματευτής της Γαλλίας στη Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα και νυν επικεφαλής της AFD (γαλλική αναπτυξιακή τράπεζα), δήλωσε πως ο Macron ακολούθησε την ίδια διπλωματική τακτική που οδήγησε την COP21 στην επιτυχία της.
Οι χώρες του Ειρηνικού, που συμβάλλουν λιγότερο στην κρίση αλλά υφίστανται τις μεγαλύτερες συνέπειες, χάρηκαν που είχαν την ευκαιρία να συνομιλήσουν με τον Macron. Ωστόσο, δεν παρέλειψαν να υπενθυμίσουν στις πιο ρυπογόνες χώρες ότι πρέπει να κάνουν περισσότερα.
Ο Moetai Brotherson, πρόεδρος της Γαλλικής Πολυνησίας, ανακοίνωσε τη δημιουργία της μεγαλύτερης θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής στον κόσμο, η οποία θα καλύπτει 5 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα και θα περιορίζει δραστηριότητες όπως η αλιεία με συρόμενα δίχτυα και η βαθιά εξόρυξη. Ένα 20% αυτής της έκτασης θα είναι πλήρως προστατευμένο, με πρόσβαση μόνο σε παραδοσιακά ταϊτινά σκάφη, οικοτουρισμό και επιστημονική έρευνα.
«Με αυτή την πρωτοβουλία θα αυξήσουμε την πίεση προς τις άλλες χώρες – ακόμα και προς τη Γαλλία – να κάνουν περισσότερα», είπε χαρακτηριστικά. «Δεν αρκεί να κηρύξεις μια περιοχή προστατευόμενη – πρέπει και να διασφαλίσεις ότι οι νόμοι εφαρμόζονται. Οι μεγάλες χώρες δεν πρέπει να μας κάνουν κηρύγματα, αλλά να μας στηρίξουν».
Ο Ralph Regenvanu, υπουργός Περιβάλλοντος του Βανουάτου, πρόσθεσε: «Οι νησιωτικές χώρες του Ειρηνικού έχουν ήδη απαγορεύσει την αλιεία με συρόμενα δίχτυα στις χωρικές τους θάλασσες. Καλούμε όλα τα κράτη να κάνουν το ίδιο. Η ΕΕ είναι γεμάτη χώρες που εξακολουθούν να το κάνουν».
Ο ίδιος ο Macron βρέθηκε στο στόχαστρο κριτικής επειδή η Γαλλία δεν προχώρησε σε πλήρη απαγόρευση της αλιείας με συρόμενα δίχτυα στις προστατευόμενες περιοχές, αλλά απλώς σε περιορισμούς, με στόχο να προστατευθεί μόλις το 4% των γαλλικών υδάτων.
Από τις πιο ηχηρές επικρίσεις ήρθε από την εγγονή του Jacques Cousteau. Η Alexandra Cousteau, σύμβουλος της διεθνούς οργάνωσης Oceana, ήταν ξεκάθαρη: «Η Γαλλία υπερέβαλε στους συμβιβασμούς και παρέδωσε ελάχιστα αποτελέσματα. Αυτή ήταν η στιγμή για να ηγηθεί – και την έχασε».
«Ο πρόεδρος Macron υποσχέθηκε δράση κατά της αλιείας με συρόμενα δίχτυα στις προστατευόμενες περιοχές, αλλά έφερε μόνο τεχνητά όρια και κούφια λόγια. Αυτό δεν είναι ηγεσία – είναι υπεκφυγή».
Παρά τις επιτυχίες της Συνόδου, η πρόκληση παραμένει τεράστια. Σύμφωνα με μελέτη του National Geographic Pristine Seas και της Dynamic Planet, για να επιτευχθεί ο στόχος 30×30, θα έπρεπε να δημιουργούνται 85 νέες προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές κάθε μέρα. Μέχρι σήμερα, λιγότερο από το 3% των ωκεανών έχει τέτοιου είδους προστασία.
Όμως το γενικότερο κλίμα ήταν αισιόδοξο. Όπως δήλωσε ο Hocevar: «Μισώ που το λέω, αλλά ήταν καλύτερα απ’ ό,τι περίμενα. Οι ωκεανοί ζουν τη στιγμή τους – και αυτή η Σύνοδος ήταν η καλύτερη ευκαιρία για να δείξουμε τη δυναμική μας».
