Η αντίστροφη μέτρηση για τη μεγάλη αξιολόγηση του ελληνικού σχεδίου «Ελλάδα 2.0» έχει ξεκινήσει. Μέχρι το τέλος Οκτωβρίου 2025, η κυβέρνηση οφείλει να καταθέσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη νέα λίστα έργων που θα διατηρηθούν, θα τροποποιηθούν ή θα κοπούν από το Ταμείο Ανάκαμψης, προκειμένου να μη χαθούν κοινοτικοί πόροι.
Ήδη οι Βρυξέλλες έχουν προειδοποιήσει ότι περισσότερα από εκατό μέτρα, επενδύσεις ή μεταρρυθμίσεις αντιμετωπίζουν σοβαρές καθυστερήσεις ή τεχνικά εμπόδια, ενώ η Αθήνα έχει αναγνωρίσει πως τουλάχιστον 108 έργα χρειάζονται αναθεώρηση ή αντικατάσταση. Η ευρωπαϊκή προθεσμία είναι ασφυκτική: Όλα τα έργα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί έως τις 31 Αυγούστου 2026 και οι τελικές πληρωμές να έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι το τέλος του ίδιου έτους.
Το Ταμείο Ανάκαμψης, μέσω του εθνικού σχεδίου «Ελλάδα 2.0», αποτελεί τον βασικό πυλώνα χρηματοδότησης της χώρας την επόμενη δεκαετία. Συνολικά, περιλαμβάνει 106 επενδύσεις και 68 μεταρρυθμίσεις με προϋπολογισμό 31,16 δισ. ευρώ, από τα οποία 18,43 δισ. προέρχονται από επιχορηγήσεις και 12,73 δισ. από δάνεια. Στο πλαίσιο αυτό έχουν ενταχθεί περισσότερα από 300 έργα, που εκτείνονται από μεγάλα ενεργειακά και οδικά έργα έως ψηφιακές δράσεις και κοινωνικά προγράμματα. Πρόκειται για ένα τεράστιο αναπτυξιακό στοίχημα, το οποίο όμως δοκιμάζεται από τις χρόνιες παθογένειες της ελληνικής διοίκησης: Τις αργές αδειοδοτήσεις, τις γραφειοκρατικές διαδικασίες και τη δυσκολία συντονισμού μεταξύ υπουργείων και φορέων.
Οι τομείς που συγκεντρώνουν τη μεγαλύτερη ανησυχία είναι η υγεία, η κοινωνική κατοικία, η ενέργεια και οι μεταφορές. Οι ανακαινίσεις σε 18 δημόσια νοσοκομεία και 156 κέντρα υγείας προχωρούν με ρυθμούς που δεν αφήνουν περιθώριο αισιοδοξίας. Οι διαγωνισμοί καθυστερούν, οι μελέτες επανεξετάζονται και τα έργα δύσκολα θα προλάβουν την κρίσιμη προθεσμία. Το Υπουργείο Υγείας επιδιώκει να τα επιταχύνει με μεταφορά σε άλλα ευρωπαϊκά ταμεία, αν χαθεί η χρηματοδότηση του RRF.
Σε Συμπληγάδες η κοινωνική κατοικία και οι νέες ενεργειακές υποδομές
Στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας, τα προγράμματα «Ανακαινίζω–Αναβαθμίζω» και «Σπίτι μου ΙΙ» βρίσκονται επίσης σε αχαρτογράφητα νερά. Η απορρόφηση κονδυλίων είναι χαμηλή, ενώ ο εντοπισμός διαθέσιμων κατοικιών αποδεικνύεται εξαιρετικά δύσκολος. Οι Βρυξέλλες ζητούν ρεαλιστικό επανασχεδιασμό και περιορισμό του φυσικού αντικειμένου, ώστε να μην χαθεί ο στόχος της κοινωνικής στέγης αλλά να διασωθεί η χρηματοδότηση.
Ανάλογες δυσκολίες παρουσιάζονται και στα ενεργειακά έργα. Η αποθήκευση ενέργειας με μπαταρίες, που θεωρείται κρίσιμο βήμα για τη σταθερότητα του ηλεκτρικού δικτύου, έχει καθυστερήσει εξαιτίας γραφειοκρατικών εμπλοκών και ακριβών προμηθειών. Το ίδιο ισχύει για το φιλόδοξο έργο του Prinos CO₂, την πρώτη ελληνική εγκατάσταση υπόγειας αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα. Η Κομισιόν έχει καταστήσει σαφές ότι, αν δεν υπάρξουν άμεσα συμβασιοποιημένες εξελίξεις, οι πόροι θα μεταφερθούν σε πιο ώριμες δράσεις του ενεργειακού τομέα. Στον αέρα παραμένουν και τα σχέδια για τα θαλάσσια αιολικά πάρκα, τα οποία παρότι εντάχθηκαν στο σκέλος REPowerEU, δεν έχουν προχωρήσει θεσμικά, με αποτέλεσμα να θεωρούνται οριακά για την επίτευξη των οροσήμων του 2026.
SOS για μεγάλες σιδηροδρομικές και οδικές υποδομές
Η εικόνα δεν είναι καλύτερη στον σιδηρόδρομο. Οι μεταρρυθμίσεις που αφορούν τον εκσυγχρονισμό του ΟΣΕ και την αναβάθμιση των συστημάτων ασφαλείας δεν έχουν προχωρήσει, ενώ η Κομισιόν ζητά συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα ή απένταξη. Το παράδειγμα του Βόρειου Οδικού Άξονα Κρήτης είναι ενδεικτικό των δυσκολιών: Η ελληνική πλευρά αναγκάστηκε να καταργήσει το ενδιάμεσο ορόσημο του 2025, διατηρώντας μόνο τον τελικό στόχο, γεγονός που αποκαλύπτει την καθυστέρηση αλλά και τη βούληση να διασωθεί η ευρωπαϊκή συμμετοχή.
Στο επίκεντρο των ανησυχιών βρίσκονται και τα έργα του Υπουργείου Πολιτισμού, όπου η απορρόφηση των κονδυλίων παραμένει χαμηλή. Δεκάδες παρεμβάσεις σε μουσεία, μνημεία και πολιτιστικές διαδρομές έχουν προθεσμία ολοκλήρωσης μέχρι το τέλος του 2025, κάτι που θεωρείται ιδιαίτερα δύσκολο. Παράλληλα, στον ψηφιακό μετασχηματισμό του Δημοσίου, αρκετά έργα πληροφοριακών συστημάτων κινούνται με αργούς ρυθμούς, λόγω περίπλοκων διαγωνιστικών διαδικασιών. Επισήμως, βέβαια η λίστα των έργων που απεντάσσονται δεν έχει δημοσιοποιηθεί.
Παρά τις δυσκολίες, το οικονομικό επιτελείο επιχειρεί να αναστρέψει την εικόνα αντικαθιστώντας προβληματικά έργα με πιο ώριμες παρεμβάσεις. Στο τραπέζι βρίσκονται η αναβάθμιση σιδηροδρομικών τούνελ, οι «έξυπνες» διαβάσεις σε σχολικές μονάδες, τα φωτοβολταϊκά και οι έξυπνοι φωτισμοί σε οδικούς άξονες, καθώς και η προσθήκη 175 ηλεκτροκίνητων λεωφορείων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Αυτά τα νέα έργα έχουν εγκριθεί στο πλαίσιο της τελευταίας αναθεώρησης του σχεδίου, που υποβλήθηκε το καλοκαίρι στην Κομισιόν.
Απώλεια 2 δισ. ευρώ αν δεν επανασχεδιαστεί το πρόγραμμα έργων
Το μεγάλο διακύβευμα είναι η αποφυγή απώλειας κονδυλίων που μπορεί να φτάσουν έως και τα δύο δισεκατομμύρια ευρώ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν δείχνει διάθεση να χαλαρώσει τα χρονοδιαγράμματα, αλλά αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο μεταφοράς κονδυλίων σε ώριμα έργα, προκειμένου να διασωθεί το συνολικό ύψος της χρηματοδότησης. Όπως παραδέχτηκε ανώτερος Ευρωπαίος αξιωματούχος, «καλύτερα λιγότερα έργα και ολοκληρωμένα, παρά ένας μακρύς κατάλογος ανεκτέλεστων φιλοδοξιών».
Η επόμενη περίοδος μέχρι το τέλος του έτους θα είναι κρίσιμη. Αν η Ελλάδα καταφέρει να «καθαρίσει» το χαρτοφυλάκιο του Ταμείου Ανάκαμψης από έργα που δεν προλαβαίνουν, θα διασφαλίσει όχι μόνο τη συνέχιση της ροής πόρων, αλλά και την αξιοπιστία της απέναντι στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Αν όμως αποτύχει, η χώρα κινδυνεύει να χάσει πολύτιμα κονδύλια που δεν θα αντικατασταθούν εύκολα. Το στοίχημα είναι διπλό, τεχνικό και πολιτικό. Και οι επόμενοι μήνες θα δείξουν αν η «Ελλάδα 2.0» θα παραμείνει ζωντανό σχέδιο ανάκαμψης ή θα γίνει άλλη μία χαμένη ευκαιρία στο αρχείο των ευρωπαϊκών προγραμμάτων.
