Με το κυκλοφοριακό πρόβλημα να έχει πλέον παγιωθεί ως ένα από τα σοβαρότερα αστικά αδιέξοδα της πρωτεύουσας, η Αττική εισέρχεται σε μια νέα φάση έργων που φιλοδοξούν να δημιουργήσουν ένα διαφορετικό οδικό τοπίο. Ο στενός πολεοδομικός ιστός, η έλλειψη ελεύθερου χώρου και η ραγδαία αύξηση των μετακινήσεων οδηγούν την πολιτεία σε λύσεις υπόγειας ανάπτυξης, με στόχο την αποσυμφόρηση βασικών αρτηριών και την ενίσχυση της κυκλοφορίας χωρίς νέα επιβάρυνση στην επιφάνεια. Οι υπογειοποιήσεις και οι σήραγγες που βρίσκονται σε εξέλιξη ή σε στάδιο ωρίμανσης συνθέτουν ένα νέο, εκτεταμένο πλέγμα παρεμβάσεων από το παραλιακό μέτωπο έως τα βόρεια και τα δυτικά του Λεκανοπεδίου.
Υπογειοποίηση Ποσειδώνος: Πρώτη στο χρονοδιάγραμμα
Το πιο ώριμο και ορατό έργο αυτή τη στιγμή είναι η υπογειοποίηση της λεωφόρου Ποσειδώνος στο Ελληνικό. Το υπόγειο τμήμα, μήκους περίπου 1,3 χιλιομέτρων, εκτείνεται από τα όρια Αλίμου – Αγίου Κοσμά έως τη Μαρίνα του Ελληνικού, με τρεις λωρίδες ανά κατεύθυνση. Στόχος είναι να «ελευθερωθεί» το παραλιακό μέτωπο και να ενοποιηθεί ο αστικός ιστός με τη θάλασσα στο πλαίσιο της μεγάλης ανάπλασης του Ελληνικού. Οι εργασίες έχουν προχωρήσει σημαντικά από την εταιρία Άβαξ και ο σχεδιασμός προβλέπει λειτουργία του νέου άξονα μέσα στο 2026, καθιστώντας το έργο το πρώτο μεγάλης κλίμακας υπόγειο οδικό άνοιγμα της νέας περιόδου.
Τριπλός Κόμβος Σκαραμαγκά: Το στοιχειωμένο έργο που μπαίνει σε τροχιά υλοποίησης
Στη δυτική είσοδο της Αθήνας, το μεγαλύτερο κυκλοφοριακό «αγκάθι» παραμένει ο ανισόπεδος κόμβος του Σκαραμαγκά. Το έργο, που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ’90 ως ένας τριπλός ανισόπεδος κόμβος με δύο σήραγγες και συνδέσεις προς Σχιστό, Πειραιά, Ελευσίνα και τη Δυτική Περιφερειακή Αιγάλεω, δημοπρατήθηκε το 1997 και ανατέθηκε το 1999. Ωστόσο, τροποποιήσεις της μελέτης, καθυστερήσεις στις απαλλοτριώσεις και νομικές εμπλοκές οδήγησαν στη διακοπή των εργασιών το 2003, αφήνοντας δύο έτοιμες σήραγγες σφραγισμένες και έναν από τους κρισιμότερους άξονες της Αττικής ανολοκλήρωτο.
Ύστερα από δύο δεκαετίες ακινησίας, η περιοχή επανεντάσσεται στον σχεδιασμό. Το Υπουργείο Υποδομών έχει εντάξει στο Τομεακό Πρόγραμμα «Υποδομές και Μεταφορές 2021–2025» την κατασκευή τριών ανισόπεδων κόμβων (Σκαραμαγκά, Σχιστού και Ναυπηγείων), συνολικού προϋπολογισμού 70 εκατ. ευρώ, με στόχο να αποκατασταθεί η κυκλοφοριακή συνέχεια και να τεθούν σε λειτουργία οι υφιστάμενες σήραγγες. Ο διαγωνισμός προβλέπεται να προκηρυχθεί μέσα στο 2025 και, εφόσον τηρηθούν τα χρονοδιαγράμματα, ο δυτικός άξονας της πρωτεύουσας θα αποκτήσει επιτέλους ενιαία ροή και θα είναι έτοιμος στα τέλη του 2028.
Αστική σήραγγα Ηλιούπολης: O «παγωμένος» υπόγειος διάδρομος βορρά – νότου
Στα νότια της Αθήνας, η επόμενη μεγάλη παρέμβαση αφορά την αστική σήραγγα Ηλιούπολης, συνολικού μήκους άνω των τριών χιλιομέτρων. Η νέα υπόγεια αρτηρία, με τρεις λωρίδες ανά κατεύθυνση και χωρίς ενδιάμεσες εξόδους, θα ξεκινά στο ύψος της Κατεχάκη, στη Δυτική Περιφερειακή Υμηττού, και θα καταλήγει στη λεωφόρο Βουλιαγμένης. Το έργο, που απαιτεί υψηλό προϋπολογισμό, υπολογίζεται σε περίπου 500 εκατ. ευρώ, έχει ενταχθεί στις Πρότυπες Προτάσεις και παρά το γεγονός ότι θεωρείται κρίσιμη υποδομή για την αποσυμφόρηση του άξονα Καρέα και την ενίσχυση των συνδέσεων βορρά – νότου, η κυβέρνηση δεν έχει εξετάσει σοβαρά ακόμη το ζήτημα της υλοποίησής της. Δήμοι της περιοχής ωστόσο έχουν ήδη ταχθεί υπέρ της επίσπευσης των διαδικασιών, κάνοντας κινητοποιήσεις. Την ώρα που η Lamda Development που γνωρίζει τη σημασία του έργου για την επένδυση της έχει ανακοινώσει ότι έχει χρηματοδοτήσει τις μελέτες.
Οι «ψευδο-σήραγγες» του Φαλήρου
Στο παράκτιο μέτωπο του Φαλήρου, οι δύο κατασκευασμένες «ψευδο-σήραγγες» αποτελούν ήδη τμήμα του Μεγάλου Παραλιακού Μετώπου. Η Β΄ φάση του έργου, η οποία αναμένεται να υλοποιηθεί μέσω ΕΣΠΑ 2021–2027, προβλέπει την πλήρη ενσωμάτωσή τους κάτω από το παράκτιο πάρκο των 240 στρεμμάτων που θα εκτείνεται από το ΣΕΦ μέχρι τα όρια της Καλλιθέας και θα συνδέεται με το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Με την ολοκλήρωση της ανάπλασης, οι σήραγγες θα αποτελούν κρίσιμη υπόγεια υποδομή, επιτρέποντας τη διατήρηση υπέργειων χώρων πρασίνου και αναψυχής σε μία από τις πιο επισκέψιμες ζώνες της πόλης.
Επέκταση λεωφόρου Κύμης: Στα χέρια του ΣτΕ η τύχη της
Στο βόρειο τμήμα της πόλης, η επέκταση της λεωφόρου Κύμης στοχεύει να αποσυμφορήσει τον κορεσμένο κόμβο της Μεταμόρφωσης, όπου συναντώνται καθημερινά οι κυκλοφοριακοί φόρτοι του Κηφισού και της Αττικής Οδού. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει περίπου 2,5 χιλιόμετρα υπογειοποίησης, μέσω δύο σηράγγων με προϋπολογισμό που υπερβαίνει τα 350 εκατομμύρια ευρώ. Ωστόσο, η έλλειψη πόρων και η προσφυγή του Δήμου Ηρακλείου στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) έχει «παγώσει» προσωρινά τις διαδικασίες. Αν το ΣτΕ δώσει το «πράσινο φως» στα τέλη του 2025, θα ολοκληρωθεί η διαγωνιστική διαδικασία που είχε ξεκινήσει προ σχεδόν πέντε ετών. Αν όχι, το έργο θα χρειαστεί νέες μελέτες και περιβαλλοντικούς όρους, με σοβαρές καθυστερήσεις και αύξηση κόστους. Παρά ταύτα, έχει ήδη αναδειχθεί προσωρινός μειοδότης, η κοινοπραξία ΤΕΡΝΑ – Aktor (πρώην Intrakat), γεγονός που δείχνει ότι το έργο παραμένει ενεργό στην ατζέντα των μεγάλων παρεμβάσεων υποδομής.
Σήραγγα Πειραιά: Έργο – κλειδί για την αποσυμφόρηση του Κηφισού
Την ανάγκη επανεκκίνησης του σχεδιασμού για τη λεγόμενη «σήραγγα του Πειραιά» έθεσε εκ νέου ο πρόεδρος του ΣΤΕΑΤ, Γιώργος Συριανός, σε πρόσφατα συνέδριο υπογραμμίζοντας ότι το έργο αποτελεί κρίσιμη υποδομή για τη μόνιμη αποσυμφόρηση του Κηφισού. Όπως τόνισε, η σημερινή κατάσταση στον βασικό οδικό άξονα της πρωτεύουσας «δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με πρόχειρες ή αποσπασματικές λύσεις», προειδοποιώντας ότι, χωρίς παρεμβάσεις, τα φαινόμενα κυκλοφοριακής συμφόρησης θα ενταθούν τα επόμενα χρόνια.
Η προτεινόμενη σήραγγα προβλέπεται να συνδέει απευθείας το λιμάνι του Πειραιά με τον κόμβο του Σκαραμαγκά και, μέσω αυτού, με την Αττική Οδό, δημιουργώντας έναν υπόγειο διάδρομο ταχείας κυκλοφορίας για εμπορευματικές και επιβατικές μετακινήσεις. Στόχος είναι να παρακάμπτεται ο Κηφισός, μειώνοντας δραστικά τον όγκο οχημάτων που σήμερα συγκλίνουν στον άξονα. Σύμφωνα με τον κ. Συριανό, η σήραγγα του Πειραιά έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός έργου στρατηγικής σημασίας, καθώς μπορεί να αναβαθμίσει τις μετακινήσεις από και προς το μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας και να επιλύσει ένα κυκλοφοριακό πρόβλημα που ταλαιπωρεί την Αττική επί δεκαετίες.
Διεθνής πρακτική οι υπόγειοι οδικοί άξονες
Η επιλογή υπόγειων αξόνων δεν αποτελεί ελληνική ιδιαιτερότητα, αλλά σταθερή διεθνή πρακτική. Η Βαρκελώνη με τις παραλιακές της υπογειοποιήσεις, το Παρίσι με τις παρεμβάσεις στον περιφερειακό Périphérique, η Λισαβόνα με τα συνεχόμενα αστικά τούνελ και το Μιλάνο με τα υπόγεια bypass χρησιμοποίησαν σήραγγες για να αποσυμφορήσουν κεντρικούς άξονες χωρίς να θυσιάσουν υπέργειους δημόσιους χώρους. Στην Κωνσταντινούπολη, το υπόγειο έργο Eurasia Tunnel, αν και διαφορετικής κλίμακας, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα λύσης όταν ο υπέργειος χώρος έχει εξαντληθεί. Σε όλες τις περιπτώσεις, ο κοινός παρονομαστής ήταν ο ίδιος, οι υπόγειες υποδομές λειτούργησαν ως ο μόνος ρεαλιστικός τρόπος για να διατηρηθεί η πόλη «ζωντανή» κυκλοφοριακά.
