Η Ανταρκτική, η τελευταία μεγάλη άγρια περιοχή του πλανήτη, βρίσκεται πλέον υπό ολοένα και μεγαλύτερη πίεση από την ανθρώπινη δραστηριότητα.
Μια νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε στο Nature Sustainability προειδοποιεί ότι η ραγδαία αύξηση του τουρισμού και η επέκταση των ερευνητικών βάσεων ρυπαίνουν την ήπειρο, επιταχύνουν το λιώσιμο των πάγων και απειλούν τα ήδη ευάλωτα οικοσυστήματα που δοκιμάζονται από την κλιματική αλλαγή.
Ερευνητές από Χιλή, Γερμανία και Ολλανδία διέσχισαν την Ανταρκτική για τέσσερα χρόνια, καλύπτοντας 2.000 χιλιόμετρα, ώστε να μετρήσουν τα επίπεδα μόλυνσης. Διαπίστωσαν ότι σε περιοχές με έντονη ανθρώπινη παρουσία, οι συγκεντρώσεις τοξικών μετάλλων όπως νικέλιο, χαλκός και μόλυβδος είναι σήμερα δέκα φορές υψηλότερες σε σχέση με πριν από τέσσερις δεκαετίες.
«Η αυξανόμενη ανθρώπινη δραστηριότητα στην Ανταρκτική δημιουργεί σοβαρές ανησυχίες για ρύπους που προέρχονται από την καύση ορυκτών καυσίμων – όπως από πλοία, αεροσκάφη, οχήματα και συναφείς υποδομές», σημειώνουν οι συγγραφείς της μελέτης.
Τη δεκαετία του 1990, λιγότεροι από 8.000 άνθρωποι επισκέπτονταν ετησίως την Ανταρκτική. Όμως μόνο την περίοδο 2023-24 οι επισκέπτες ξεπέρασαν τους 124.000, σύμφωνα με την International Association of Antarctica Tour Operators (IAATO), τον οργανισμό που εποπτεύει τον τουρισμό στην ήπειρο.
Οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι μέχρι το 2034 ο αριθμός αυτός μπορεί να φτάσει τους 450.000 επισκέπτες τον χρόνο.
Μόνο σε μία σεζόν, 55 τουριστικοί όμιλοι πραγματοποίησαν σχεδόν 570 ταξίδια στην περιοχή. Περίπου τα δύο τρίτα των επισκεπτών επέβαιναν σε μικρότερα ερευνητικά-εκδρομικά σκάφη που επιτρέπουν αποβίβαση στην ξηρά.
Στην τρέχουσα σεζόν 2024-25, έχουν ταξιδέψει ήδη πάνω από 118.000 τουρίστες, εκ των οποίων περισσότεροι από 80.000 πάτησαν στο έδαφος της Ανταρκτικής, ενώ περίπου 36.000 την παρακολούθησαν μόνο από τα καταστρώματα πλοίων.
Αν και η IAATO εφαρμόζει κανονισμούς –όπως περιορισμό αποβιβάσεων και υποχρεωτικούς βιοασφαλιστικούς ελέγχους–, η ίδια η επίσκεψη θεωρείται πρόβλημα. Προηγούμενες μελέτες δείχνουν ότι κάθε ταξίδι στην Ανταρκτική παράγει κατά μέσο όρο 5,44 τόνους εκπομπών CO₂ ανά επιβάτη.
Ο τουρισμός δεν αφήνει πίσω του μόνο ανθρακικό αποτύπωμα. Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι οι επισκέπτες διαταράσσουν την άγρια πανίδα, καταστρέφουν τη λεπτή χλωρίδα και αυξάνουν τον κίνδυνο εισαγωγής ξενικών ειδών ή ασθενειών.
Η πιο ανησυχητική επίδραση όμως προέρχεται από το μαύρο άνθρακα – αιθάλη που παράγεται από τις μηχανές πλοίων, τα αεροσκάφη και τις γεννήτριες ντίζελ. Η αιθάλη σκουραίνει το χιόνι, μειώνοντας την ανακλαστικότητά του και κάνοντάς το να απορροφά περισσότερη θερμότητα.
«Το χιόνι στην Ανταρκτική λιώνει ταχύτερα στις περιοχές όπου υπάρχουν ρύποι που σχετίζονται με τον τουρισμό», δήλωσε ο Raul Cordero από το Πανεπιστήμιο του Groningen.
«Ένας και μόνο τουρίστας μπορεί να συμβάλει στην επιτάχυνση του λιωσίματος έως και 100 τόνων χιονιού».
Το πρόβλημα επιβαρύνεται και από τις επιστημονικές αποστολές, που χρησιμοποιούν βαρέα οχήματα και μακροχρόνιες εγκαταστάσεις. Σύμφωνα με τη μελέτη, μία και μόνο ερευνητική αποστολή μπορεί να έχει δέκα φορές μεγαλύτερη επίδραση από έναν τουρίστα.
Υπάρχουν μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί. Η Συνθήκη της Ανταρκτικής απαγορεύει τη χρήση βαρέων καυσίμων. Αρκετές εταιρείες έχουν αρχίσει να εισάγουν υβριδικά ηλεκτρικά πλοία, ενώ η IAATO συντονίζει τις κινήσεις των σκαφών ώστε να αποφεύγεται ο συνωστισμός στα σημεία αποβίβασης και θέτει κανόνες για την παρατήρηση της άγριας ζωής.
Ωστόσο, οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι αυτά δεν επαρκούν. Μόνο μια ταχεία μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και δραστική μείωση χρήσης ορυκτών καυσίμων μπορεί να περιορίσει τη ζημιά.
Για τον απλό επισκέπτη που βλέπει την ήπειρο από το κατάστρωμα ενός κρουαζιερόπλοιου, η Ανταρκτική ίσως μοιάζει ανέγγιχτη. Στην πραγματικότητα όμως, κάτω από την παγωμένη επιφάνεια λιώνει εξαιτίας του ανθρώπινου αποτυπώματος.
«Τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι χρειάζονται ακόμη περισσότερες προσπάθειες ώστε να μειωθεί η επιβάρυνση από την ανθρώπινη δραστηριότητα στην Ανταρκτική», καταλήγει η μελέτη.
