Μήπως το μέλλον της Ευρώπης κρύβεται στο παλιό σου smartphone; Η Ευρώπη στερείται βασικών πρώτων υλών, παρότι αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες αγορές προϊόντων στον κόσμο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει να μειώσει την εξάρτησή της από εισαγωγές, αξιοποιώντας τις δυνατότητες της κυκλικής οικονομίας.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να παρουσιάσει το 2026 ένα νέο Νομοσχέδιο για την Κυκλική Οικονομία, με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας κυκλικών μοντέλων σε κρίσιμους τομείς όπως η οικοδομή και η κατεδάφιση.
Ο κατασκευαστικός κλάδος ευθύνεται για το 40% του συνολικού βάρους αποβλήτων στην ΕΕ, κυρίως από υλικά όπως σκυρόδεμα, αλουμίνιο, χάλυβας και γυαλί — τα οποία, όπως και οι πρώτες ύλες για τεχνολογικά προϊόντα, εισάγονται σε μεγάλο βαθμό από τρίτες χώρες.
Παρότι μέρος του κατεδαφισμένου σκυροδέματος χαρακτηρίζεται «ανακυκλωμένο», στην πράξη θρυμματίζεται και χρησιμοποιείται απλώς ως υλικό βάσης για οδικά έργα — κάτι που θεωρείται υποβάθμιση (downcycling). Ωστόσο, καινοτόμες τεχνολογίες επιτρέπουν πλέον την ανακατασκευή υψηλής ποιότητας σκυροδέματος από παλιά μπλοκ.
Πολλά υπολείμματα όπως πλαστικά και ξύλο εξακολουθούν να μην ανακτώνται, καταλήγοντας σε καύση ή ταφή. Νέα συστήματα διαλογής συμβάλλουν στην αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης.
Μια τάση που κερδίζει έδαφος είναι η επαναχρησιμοποίηση υλικών, όπως παράθυρα, τούβλα και μπλοκ σκυροδέματος, τα οποία μπορούν να αφαιρεθούν από κτίρια και να τοποθετηθούν αλλού. Ο αρθρωτός σχεδιασμός νέων κατασκευών ευνοεί αυτή τη διαδικασία.
Ορισμένα κράτη-μέλη ήδη υιοθετούν πολιτικές που απαιτούν υποχρεωτική απογραφή των δομικών υλικών πριν την κατεδάφιση, διευκολύνοντας την επαναχρησιμοποίηση.
Σύμφωνα με ειδικούς, όπως συμβαίνει με την επισκευή και επαναχρησιμοποίηση ηλεκτρονικών συσκευών, έτσι και η ανακαίνιση κτιρίων είναι σαφώς περιβαλλοντικά προτιμότερη από την κατεδάφιση.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (EEA) επισημαίνει ότι το 20-25% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που σχετίζονται με την κατασκευή ενός κτιρίου ενσωματώνονται στα υλικά. Επομένως, οι κυκλικές προσεγγίσεις στη συντήρηση και ανακαίνιση μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στη μείωση των ενσωματωμένων εκπομπών.
Η Ευρώπη παραμένει εξαρτημένη κατά 90% από εισαγωγές πρώτων υλών, πολλές από τις οποίες είναι απολύτως απαραίτητες για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ταξινομήσει δεκάδες από αυτές ως «κρίσιμες» ή «στρατηγικής σημασίας».
Ωστόσο, αυτές οι πρώτες ύλες υπάρχουν μέσα στα αντικείμενα που ήδη έχουμε στα σπίτια μας. Παλιά smartphones, υπολογιστές, tablets και ηλεκτρονικά περιέχουν μικροποσότητες λιθίου, κοβαλτίου και σπάνιων γαιών.
Εκτιμάται ότι περίπου 700 εκατομμύρια παλιά τηλέφωνα είναι αποθηκευμένα σε σπίτια στην Ευρώπη. Όμως, μόνο το 1% των πολύτιμων υλικών που καταναλώνει η ΕΕ προέρχεται σήμερα από ανακύκλωση.
Ο Νόμος για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες (Critical Raw Materials Act), που υιοθετήθηκε το 2024, προβλέπει ότι έως το 2030 το ποσοστό αυτό πρέπει να αυξηθεί στο 25%.
Τα ηλεκτρονικά απόβλητα είναι η ταχύτερα αυξανόμενη ροή αποβλήτων στην Ευρώπη. Η ΕΕ στοχεύει στην ενίσχυση της συλλογής και επεξεργασίας e-waste, με 2.700 μονάδες ανακύκλωσης σε λειτουργία σε όλη την ήπειρο.
Οι μονάδες αυτές θα πρέπει να καλύπτουν μεγαλύτερο ποσοστό των αναγκών των ευρωπαϊκών βιομηχανιών, που σήμερα εξαρτώνται κυρίως από Ασία και Αφρική για εφοδιασμό σε πρώτες ύλες.
Ωστόσο, εμφανίζονται σοβαρές προκλήσεις, από το οικονομικό κόστος εξόρυξης μικρών ποσοτήτων μετάλλων, μέχρι τη «χειμερία νάρκη» συσκευών: Σύμφωνα με έρευνες, η μέση ευρωπαϊκή οικογένεια κατέχει 74 συσκευές, εκ των οποίων 13 είναι αχρησιμοποίητες αλλά αποθηκευμένες, λόγω φόβων για την ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων.
Η Ευρώπη, σε μια προσπάθεια να ενισχύσει την αυτονομία της σε κρίσιμες πρώτες ύλες, στρέφεται στην επαναχρησιμοποίηση, ανακαίνιση και εξόρυξη μέσα από τα ίδια της τα απόβλητα.
Από τα παλιά κινητά στα συρτάρια μας, μέχρι τα κατεδαφισμένα κτίρια των πόλεων, η μετάβαση σε ένα κυκλικό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης φαίνεται πλέον πιο ρεαλιστική και πιο επείγουσα από ποτέ.
