Η ιστορία ξεκινά με μια και μόνο ίνα πολυεστέρα, που ξεκολλά από την πλέξη ενός φθηνού, ροζ ακρυλικού πουλόβερ, καθώς αυτό περιστρέφεται μέσα στο πλυντήριο. Κάθε πλύση μπορεί να απελευθερώσει εκατοντάδες χιλιάδες μικροσκοπικά πλαστικά σωματίδια και ίνες — έως και 700.000 μόνο σε έναν κύκλο πλύσης.
Μαζί με δισεκατομμύρια άλλες συνθετικές ίνες, η δική μας ίνα διασχίζει σωλήνες αποχέτευσης και συχνά καταλήγει ως ιλύς λυμάτων σε γεωργικές εκτάσεις, χρησιμοποιούμενη ως οργανικό λίπασμα. Αυτή η πρακτική —διαδεδομένη σε Ευρώπη και ΗΠΑ— μετατρέπει τα χωράφια σε παγκόσμιες δεξαμενές μικροπλαστικών. Σε μονάδα επεξεργασίας λυμάτων στην Ουαλία, διαπιστώθηκε πως το 1% του βάρους της ιλύος ήταν καθαρό πλαστικό.
Από εκεί, τα μικροπλαστικά ανεβαίνουν στην τροφική αλυσίδα, περνώντας σε έντομα, πουλιά, θηλαστικά και τελικά σε ανθρώπους. Ίσως το πουλόβερ αυτό φορεθεί μόνο λίγες φορές πριν καταλήξει ξεχειλωμένο στον κάδο. Η ίνα του, όμως, θα ζήσει για αιώνες, ταξιδεύοντας μέσα στο φυσικό περιβάλλον πολύ μετά την απόρριψή της.
Απλωμένη στα χωράφια μέσω νερού ή ιλύος, η μικρή μας ίνα εισχωρεί αθόρυβα στα οικοσυστήματα του εδάφους. Ένα σκουλήκι, σκάβοντας κάτω από ένα χωράφι με σιτάρι, την καταπίνει νομίζοντας πως είναι ρίζα ή φύλλο. Δεν μπορεί, όμως, να την επεξεργαστεί όπως την οργανική ύλη.
Σύμφωνα με έρευνα του Απριλίου, ένα στα τρία σκουλήκια περιέχει πλαστικό, ενώ ένα στα τέσσερα σαλιγκάρια και γυμνοσάλιαγκες καταπίνουν επίσης πλαστικό καθώς τρώνε. Οι κάμπιες των πεταλούδων peacock, common blue και red admiral έχουν επίσης πλαστικό στο σώμα τους, πιθανώς από μολυσμένα φύλλα.
Το σκουλήκι που έχει καταπιεί πλαστικό δυσκολεύεται στην απορρόφηση θρεπτικών συστατικών και χάνει βάρος. Σε έντομα, η κατανάλωση πλαστικού έχει συσχετιστεί με καθυστέρηση ανάπτυξης, μειωμένη γονιμότητα και προβλήματα σε ήπαρ, νεφρά και στομάχι. Ακόμη και τα μικρότερα είδη του εδάφους — όπως ακάρεα και νηματώδεις σκώληκες, κρίσιμα για τη γονιμότητα του εδάφους — υποφέρουν από τη ρύπανση αυτή.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, τα εδάφη περιέχουν περισσότερα μικροπλαστικά από τους ωκεανούς. Κι αυτό έχει τεράστιες επιπτώσεις, γιατί οι οργανισμοί όπως έντομα, σαλιγκάρια και σκουλήκια είναι η βάση της τροφικής αλυσίδας. Έτσι, η ίνα μας συνεχίζει το ταξίδι της προς τα επάνω.
Σε έναν προαστιακό κήπο, ένας σκαντζόχοιρος καταναλώνει δεκάδες μικρά ασπόνδυλα μέσα σε μια νύχτα — ανάμεσά τους και το σκουλήκι μας. Σύμφωνα με μελέτη που εξέτασε 189 περιττώματα σκαντζόχοιρων, οι 36 περιείχαν πλαστικό, με έναν εξ αυτών να έχει 12 ροζ ίνες πολυεστέρα.
Ακόμα κι αν δεν υπάρχουν σκαντζόχοιροι στη χώρα σας, ποντίκια, αρουραίοι και πτηνά παίζουν τον ίδιο ρόλο. Πτηνά που τρώνε έντομα όπως τα χελιδόνια, οι κοκκινολαίμηδες και οι τσίχλες καταναλώνουν επίσης πλαστικό μέσω της τροφής τους. Μελέτη του 2024 διαπίστωσε για πρώτη φορά ότι πουλιά έχουν μικροπλαστικά ακόμη και στους πνεύμονές τους, επειδή τα εισπνέουν.
«Τα μικροπλαστικά είναι πλέον πανταχού παρόντα σε κάθε επίπεδο της τροφικής αλυσίδας», δηλώνει η Prof. Fiona Mathews, περιβαλλοντολόγος από το Πανεπιστήμιο του Sussex.
Μικροπλαστικά έχουν εντοπιστεί σε κρέας, γάλα και αίμα αγροτικών ζώων, ενώ οι άνθρωποι καταναλώνουν τουλάχιστον 50.000 μικροπλαστικά σωματίδια τον χρόνο, μέσω φαγητού, νερού και αέρα. Έχουν βρεθεί στο αίμα, το σπέρμα, τους πνεύμονες, το μητρικό γάλα, τον μυελό των οστών, τον πλακούντα, τους όρχεις και τον εγκέφαλο, διαταράσσοντας την ορμονική μας ισορροπία.
Ακόμη και αφού καταναλωθεί, η ίνα δεν αποδομείται. Όταν πεθάνει ο οργανισμός που τη μετέφερε, η ίνα επιστρέφει στο έδαφος, για έναν νέο κύκλο. Ο αγρότης τη σκάβει πάλι με το αλέτρι, αλλά δεν μένει εκεί για πολύ. Ο άνεμος σηκώνει το ξηρό έδαφος και μαζί του ένα ροζ μικροσκοπικό κομμάτι πλαστικού. Σε δυνατή βροχή, η ίνα παρασύρεται προς ένα ποτάμι και καταλήγει στη θάλασσα. Η απορροή από ξηρά είναι κύρια πηγή θαλάσσιας ρύπανσης.
Η πορεία αυτή, που συνεχίζεται μέσα στη φύση επί χρόνια, έχει ονομαστεί “πλαστική σπείρα”. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι μικροπλαστικά ισοδύναμα με 300 εκατ. πλαστικά μπουκάλια έχουν καταλήξει με τη βροχή στο Grand Canyon και το Joshua Tree. Ακόμα και οι πιο απομονωμένες περιοχές είναι πλέον μολυσμένες. Σε δείγματα πάγου στην Αρκτική, βρέθηκαν 12.000 μικροπλαστικά σωματίδια ανά λίτρο.
Με τον χρόνο, η ίνα θρυμματίζεται σε νανοσωματίδια, αλλά δεν αποσυντίθεται. Μπορεί να γίνει τόσο μικρή ώστε να εισχωρήσει στο κυτταρικό τοίχωμα των ριζών ενός φυτού. Έρευνες δείχνουν πως νανοπλαστικά υπάρχουν στα φύλλα και τους καρπούς φυτών και επηρεάζουν την ικανότητά τους να φωτοσυνθέτουν, μπλοκάροντας θρεπτικά κανάλια, προκαλώντας κυτταρικές βλάβες και απελευθερώνοντας τοξικές ουσίες.
Βασικές καλλιέργειες όπως το σιτάρι, το ρύζι και το μαρούλι περιέχουν μικροπλαστικά, ανοίγοντας έναν ακόμη δρόμο για την είσοδό τους στη διατροφή μας.
Από ένα απλό πουλόβερ, η ίνα μας μπορεί να έχει ταξιδέψει σε όλο τον πλανήτη, να έχει μολύνει εδάφη, υδάτινα συστήματα, αέρα και τροφικές αλυσίδες. Μόλις αρχίσει αυτό το ταξίδι, η εξαγωγή της είναι σχεδόν αδύνατη. Η μόνη λύση είναι να σταματήσει η ροή στην πηγή — πριν το σκουλήκι, πριν το χωράφι, πριν το πλυντήριο, ακόμα και πριν ραφτεί το ρούχο.
Από τη δεκαετία του 1950, οι άνθρωποι έχουν παράξει πάνω από 8,3 δισεκατομμύρια τόνους πλαστικού — όσο το βάρος ενός δισεκατομμυρίου ελεφάντων. Βρίσκεται παντού: σε συσκευασίες, υφάσματα, αγροτικά υλικά, καταναλωτικά προϊόντα. Το να ζήσει κανείς χωρίς πλαστικό είναι σχεδόν αδύνατο.
Οι μεγάλες εταιρείες μόδας, αναψυκτικών, σούπερ μάρκετ και αγροτικής παραγωγής δεν έχουν αναλάβει την ευθύνη για τις επιπτώσεις, αναφέρει η Emily Thrift, ερευνήτρια περιβαλλοντικής ρύπανσης από το University of Sussex. Οι καταναλωτές μπορούν να μειώσουν τη χρήση τους, αλλά δεν φέρουν όλο το βάρος της ευθύνης.
«Αν παράγεις αυτό το επίπεδο αποβλήτων, πρέπει να υπάρχει και ποινή», λέει. «Χωρίς πολιτικές και πραγματική λογοδοσία για τις μεγάλες εταιρείες, δεν βλέπω να αλλάζει κάτι δραστικά».
