Οι νέοι απόφοιτοι είναι στην πιο δύσκολη θέση εδώ και δεκαετίες. Για χρόνια, το μονοπάτι προς μια «καλή ζωή» ήταν ξεκάθαρο: σπουδές, πτυχίο, καλή δουλειά, οικονομική άνεση.
Τώρα, αισθάνονται το έδαφος κάτω από τα πόδια τους καταρρέει. Απόφοιτοι πανεπιστημίων βλέπουν τις ευκαιρίες να λιγοστεύουν, τους μισθούς να πέφτουν και το μέλλον να γίνεται αβέβαιο και αγχωτικό.
Είναι καταφανές και αποκαρδιωτικό: Οι σημερινοί σκληρά εργαζόμενοι νέοι φαίνεται να έχουν λιγότερες επιλογές από ποτέ.
Τι επιλογές έχουν; Να πάνε στην τεχνολογία; Οι μεγάλες εταιρείες κάνουν απολύσεις. Στον δημόσιο τομέα; Η αίγλη έχει χαθεί. Να γίνουν μηχανικοί; Η καινοτομία, από τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα μέχρι τις ΑΠΕ, μετακομίζει στην Κίνα. Δικηγόροι; Η τεχνητή νοημοσύνη ετοιμάζεται να πάρει τη θέση τους. Δημοσιογράφοι; Ας μη μιλήσουμε καλύτερα…
Σε όλη τη Δύση, οι νέοι απόφοιτοι χάνουν τη μέχρι πρότινος προνομιακή θέση τους στην αγορά. Σε κάποιες περιπτώσεις, την έχουν ήδη χάσει. Τα στοιχεία το αποδεικνύουν: σύμφωνα με τον Matthew Martin από την Oxford Economics, για πρώτη φορά στην ιστορία η ανεργία των Αμερικανών αποφοίτων 22-27 ετών ξεπερνά σταθερά τον εθνικό μέσο όρο, όπως αναμεταδίδει η εφημερίδα Economist. Η ανεργία αυτή προέρχεται κυρίως από εκείνους που ψάχνουν για την πρώτη τους δουλειά.
Οι κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες θα είναι βαθιές. Και το φαινόμενο δεν περιορίζεται στην Αμερική. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η ανεργία των νέων με ανώτατη εκπαίδευση πλησιάζει τον συνολικό δείκτη ανεργίας για την ηλικιακή ομάδα τους. Βρετανία, Καναδάς, Ιαπωνία – όλα κινούνται στην ίδια πορεία. Ακόμα και οι «εκλεκτοί» – όπως οι απόφοιτοι MBA – δυσκολεύονται. Το 2024, μόλις το 80% των αποφοίτων του Stanford Business School βρήκε δουλειά μέσα σε τρεις μήνες από την αποφοίτηση, έναντι 91% το 2021. Από μακριά, οι φοιτητές του Stanford που τρώνε στο κυλικείο φαίνονται χαρούμενοι. Από κοντά, όμως, βλέπεις τον φόβο στα μάτια τους.
Μέχρι πρόσφατα, το «πανεπιστημιακό πλεονέκτημα στους μισθούς» – το γεγονός ότι οι πτυχιούχοι έβγαζαν περισσότερα από τους μη πτυχιούχους – αυξανόταν. Τα τελευταία χρόνια, όμως, συρρικνώνεται. Στις ΗΠΑ, το 2015, ένας απόφοιτος κολλεγίου κέρδιζε κατά μέσο όρο 69% περισσότερα από κάποιον που είχε μόνο απολυτήριο Λυκείου. Το 2023, αυτό είχε πέσει στο 50%.
Και δεν είναι μόνο τα λεφτά – οι δουλειές είναι πλέον λιγότερο ικανοποιητικές. Μεγάλη έρευνα έδειξε ότι το «χάσμα ικανοποίησης» μεταξύ αποφοίτων και μη αποφοίτων έχει μειωθεί στο 3%, από 7% που ήταν ιστορικά.
Είναι κακό να χάνουν οι πτυχιούχοι τα προνόμιά τους; Ηθικά, όχι απαραίτητα. Κανένας δεν έχει εκ γενετής το δικαίωμα να υπερέχει.
Πρακτικά όμως; Ναι. Η Ιστορία δείχνει ότι όταν οι «έξυπνοι» ή αυτοί που θεωρούνται έξυπνοι αισθάνονται παραγκωνισμένοι, συχνά ακολουθούν αναταραχές.
Ο Peter Turchin, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κονέκτικατ, υποστηρίζει ότι η «υπερπαραγωγή ελίτ» ήταν η αιτία πολλών εξεγέρσεων στην ιστορία, με αντίπαλες ελίτ να ηγούνται των εξεγέρσεων. Οι ιστορικοί αναγνωρίζουν ότι η υπερπροσφορά μορφωμένων νέων συνέβαλε στις επαναστάσεις του 1848 στην Ευρώπη. Χαρακτηριστική περίπτωση σήμερα είναι ο Luigi Mangione, απόφοιτος του University of Pennsylvania, ο οποίος αυτή τη στιγμή δικάζεται για τον φόνο CEO ασφαλιστικής εταιρείας. Ακόμα πιο αποκαλυπτικό είναι το πόσοι συμπάσχουν μαζί του – οι δωρεές υπέρ του ξεπερνούν το 1 εκατ. δολάρια.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Μια εξήγηση είναι ότι ο υπερπληθυσμός φοιτητών έριξε τα ακαδημαϊκά στάνταρ. Όταν πανεπιστήμια δέχονται φοιτητές που ίσως δεν θα έπρεπε να είναι εκεί, και δεν τους εκπαιδεύουν επαρκώς, οι εργοδότες σταδιακά σταματούν να βλέπουν διαφορές μεταξύ πτυχιούχων και μη. Έρευνα της Susan Carlson στο Pittsburg State University δείχνει ότι πολλοί φοιτητές δεν μπορούν να διαβάσουν σωστά ούτε τον Dickens. Ακόμη και η πρώτη πρόταση του Bleak House τούς φαίνεται γρίφος.
Βέβαια, η ποιότητα των σπουδών δεν εξηγεί πλήρως το φαινόμενο. Δεν υπάρχει ισχυρή σχέση μεταξύ του αριθμού αποφοίτων και του μισθολογικού πλεονεκτήματος μακροπρόθεσμα – και οι φοιτητές κορυφαίων πανεπιστημίων είναι εξαιρετικά ικανοί. Παλιότερα, στο Oxford ή στο Cambridge, το να πάρεις «gentleman’s third» ήταν σχεδόν παράσημο (σ.σ. Το “gentleman’s third” ήταν ένας όρος που χρησιμοποιούσαν παλιότερα στα βρετανικά πανεπιστήμια, κυρίως στο Oxford και το Cambridge, για να περιγράψουν ένα πτυχίο με τη χαμηλότερη βαθμολογία, τον τρίτο βαθμό (third class degree). Παρότι ήταν το πιο χαμηλό, θεωρούταν αποδεκτό και σε κάποιες κοινωνικές τάξεις ακόμα και… τιμητικό, γιατί το απέκτησαν «κύριοι» που δεν έδιναν μεγάλη σημασία στα ακαδημαϊκά). Σήμερα όμως, η έκφραση έχει χάσει κάθε θετική χροιά και δεν είναι κάτι που οι φοιτητές επιδιώκουν.
Μια νέα μελέτη από τη Leila Bengali της Fed του Σαν Φρανσίσκο δείχνει ότι το πρόβλημα δεν είναι οι απόφοιτοι, αλλά η αγορά εργασίας. Οι αλλαγές στην τεχνολογία σημαίνουν ότι οι εργοδότες πλέον μπορούν να προσλάβουν μη πτυχιούχους για δουλειές που κάποτε προϋπέθεταν πανεπιστημιακή εκπαίδευση.
Ιδιαίτερα σε θέσεις με βασική χρήση τεχνολογίας. Παλιά, αν ήθελες να μάθεις υπολογιστές, έπρεπε να πας πανεπιστήμιο. Σήμερα; Όλοι έχουν smartphone. Οι απαιτήσεις εκπαίδευσης μειώνονται παντού. Στις ΗΠΑ, οι θέσεις σε «επαγγελματικές υπηρεσίες» καλύπτονται όλο και περισσότερο από μη πτυχιούχους.
Και οι θέσεις εργασίας απλά λιγοστεύουν. Στην ΕΕ, οι νέοι 15-24 ετών που εργάζονται σε χρηματοοικονομικά ή ασφαλιστικά επαγγέλματα μειώθηκαν κατά 16% από το 2009 έως το 2024. Στην Αμερική, οι θέσεις σε νομικές υπηρεσίες είναι σχεδόν όσες ήταν το 2006. Στη Βρετανία, οι 20άρηδες που εργάζονται σε νομικά και χρηματοοικονομικά επαγγέλματα έχουν μειωθεί κατά 10% από το 2016.
Ο πειρασμός να κατηγορήσουμε την AI είναι μεγάλος. Όμως τα προβλήματα ξεκίνησαν πριν από την ChatGPT. Το περιβάλλον στις παραδοσιακές «δουλειές αποφοίτων» ήταν ήδη δύσκολο: χρόνια υποτονικής δραστηριότητας σε εξαγορές, λιγότερη κινητικότητα στις επενδυτικές τράπεζες.
Άρα, αξίζει το πανεπιστήμιο; Οι Αμερικανοί φαίνεται να λένε όχι. Από το 2013 έως το 2022, οι εγγραφές σε προγράμματα Bachelor μειώθηκαν κατά 5%. Όμως αλλού, όπου η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι φθηνότερη λόγω κρατικής χρηματοδότησης, οι εγγραφές αυξάνονται. Στη Γαλλία, οι φοιτητές αυξήθηκαν κατά 36%. Στην Ιρλανδία, κατά 45%.
Δυστυχώς, πολλοί διαλέγουν λάθος αντικείμενα σπουδών. Οι εγγραφές σε τέχνες, ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες συνεχίζουν να αυξάνονται. Και – ανεξήγητα – και στη δημοσιογραφία. Αν αυτό δείχνει τι περιμένουν οι νέοι από το μέλλον της αγοράς εργασίας, τότε πραγματικά είναι χαμένοι από χέρι.
